কেম্ব্ৰিজে যি দিয়ে, তাকে ল'বলৈ আহিছোঁ

  

১৬৬১ চনত কেম্ব্ৰিজৰ ত্ৰিনিটি কলেজত পঢ়িবলৈ এজন ১৯ বছৰীয়া চফল ডেকা আহিল। লগত লৈ আহিছিল এটা তলা, এটা নোটবুক, এপেকেট মমবাতি, এবটল চিয়াঁহী, এটা পাখি কলম আৰু পিন্ধিবলৈ দুসাজ কাপোৰ। কৌতুহলী সকলে তেওঁক সীমিত বয়বস্তু লৈ অহাৰ কাৰণ সোধাত তেওঁ কৈছিল: কেম্ব্ৰিজে যি দিয়ে, তাকে ল'বলৈ হে মই ইয়ালৈ আহিছোঁ.....!

কেম্ব্ৰিজৰ ত্ৰিনিটি কলেজত তেওঁ খোৱা-বোৱা ৰেহাই পোৱা এজন ছাত্ৰ (subsizer) হিচাপে হে নামভৰ্তি কৰাৰ সুযোগ পাইছিল। এনে ছাত্ৰ সকলে ত্ৰিনিটি কলেজৰ নিয়ম অনুসৰি ছাত্ৰাবাসত দৈনিক কিছু কাম কৰি দি কৰ্তৃপক্ষক সহায় কৰি দিব লাগিছিল। ভাগ্যৰ পৰিহাস আছিল এয়ে যে, তেওঁ এজন জমিদাৰৰ পুত্ৰ আছিল অথচ পৰিস্থিতিৰ পাকচক্ৰত পৰি তেওঁ পখিলা খেদি ফুৰা বয়সৰ পৰাই কিছু কষ্টকৰ সময় অতিবাহিত কৰিবলগীয়া হৈছিল। ত্ৰিনিটি কলেজৰ এই বিশেষ ছাত্ৰজনেই আছিল মহান বিজ্ঞানী চাৰ আইজাক নিউটন।

নিউটনৰ পিতৃ এজন ধনী জমিদাৰ অথচ অশিক্ষিত ব্যক্তি আছিল। নিউটনৰ জন্মৰ কেইমাহমান আগতেই তেওঁৰ মৃত্যু হৈছিল। নিউটনৰ মাতৃয়ে পিছত Barnabas Smith আন এজন লোকৰ সতে বিবাহ পাশত আৱদ্ধ হোৱাত শিশু নিউটন আইতাকৰ তত্বাৱধানতেই  ডাঙৰ দীঘল হৈছিল।

শৈশৱৰ সময়চোৱাত নিউটনে বিনামূলীয়া শিক্ষাগ্ৰহনৰ সুবিধা থকা "Grammar school"ত নাম ভৰ্তি কৰে যদিও বিশেষ পাৰদৰ্শিতা দেখুৱাব পৰা নাছিল। স্কুলীয়া শিক্ষা সাং কৰাৰ পিছত নিউটনে কেম্ব্ৰিজৰ বিখ্যাত ত্ৰিনিটি কলেজত আইন (law) পঢ়াৰ বাবে নাম ভৰ্তিৰ সুযোগ পাইছিল। কিন্তু পৰিতাপৰ কথা যে তেওঁৰ মাতৃয়ে পঢ়াৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় টকা পইচা যোগান ধৰাৰ বাবে অস্বীকাৰ কৰে। ফলস্বৰূপে ত্ৰিনিটি কলেজৰ নিয়ম অনুসৰি নিউটনে ত্ৰিনিটি কলেজৰ ছাত্ৰাবাসত দৈনিক কিছু কাম কৰি দি কৰ্তৃপক্ষক সহায় কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰে আইন (law) পঢ়াৰ বাবে নামভৰ্তি কৰে।

আইন পঢ়ি থকাৰ সময়তেই তেওঁ কিছু পৰিমানে পদাৰ্থ বিজ্ঞান আৰু গণিতো অধ্যয়ন কৰিছিল। এদিন তেওঁ  দোকানৰ পৰা অংকৰ কিতাপ এখন কিনি আনি অভ্যাস কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল যদিও তেওঁ সফল নহ'ল। বিদ্যালয় পৰ্যায়ত তেওঁ অংকত বৰ সাধাৰণ পৰ্যায়ৰ ছাত্ৰ হিচাবেই পৰিগণিত আছিল। অৱশ্যে ১৬৬৫ চনত নিউটনে ত্ৰিনিটি কলেজৰ পৰা স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰে। তাৰ ঠিক পিছতেই ইংলেণ্ডত আৱিৰ্ভাৱ হোৱা প্লেগ নামৰ মহামাৰীৰ সংহাৰৰ বাবে ত্ৰিনিটি কলেজ বন্ধ হৈ পৰে।

নিউটন পুনৰ ঘৰলৈ ঘূৰি আহিল। ঘৰলৈ আহি এইবাৰ তেওঁ আৰম্ভ কৰিলে নিজাববীয়াকৈ পদাৰ্থ বিজ্ঞান, গণিত আৰু জ্যোৰ্তিবিজ্ঞানৰ অধ্যয়ন। বিশেষকৈ গেলিলিও গেলিলিৰ "বস্তুৰ গতি" সম্বন্ধে পৰীক্ষালানিয়ে তেওঁক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল। তেওঁ নিজেও বস্তুৰ গতিৰ ওপৰত বিভিন্ন পৰীক্ষা নিৰীক্ষা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ইতিমধ্যে ত্ৰিনিটি কলেজ পুনৰ খুলিল আৰু ততাতৈয়াকৈ নিউটনে "masters degree"ৰ বাবে পুনৰ ত্ৰিনিটি কলেজত নামভৰ্তি কৰে আৰু ১৬৬৮ চনত তেওঁ সন্মানীয় স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী লাভ কৰে।

কেইবছৰ মানৰ ভিতৰতেই নিউটনে পোহৰৰ বিচ্ছুৰণ, অপকেন্দ্ৰিক বল, অভিকেন্দ্ৰিক বল, গতিৰ সূত্ৰ, মহাকৰ্ষণ, প্ৰতিফলন টেলিস্কোপ আদিকে ধৰি বহুতো তথ্য আৱিষ্কাৰ কৰি বিজ্ঞান জগতত আলোড়ন সৃষ্টি কৰে। ১৬৭০ চনৰ ২৯ অক্টোবৰত নিউটনে ত্ৰিনিটি কলেজত অংকশাস্ত্ৰ, অপ্টিক্স, জ্যামিতি আৰু জ্যোৰ্তিবিজ্ঞান পঢ়ুৱালৈ লুকাচিয়ান প্ৰফেচৰ হিচাবে নিযুক্তি লাভ কৰে। পিছলৈ নিউটনে ছাত্ৰ ছাত্ৰীক অপ্টিক্স বিষয়টো পঢ়োৱাতেই মনোনিবেশ কৰিছিল।

১৬৭১ চনৰ ২১ ডিচেম্বৰৰ দিনা বিচপ  Dr. Seth Wardয়ে নিউটনৰ নামটো সন্মানীয় ৰয়েল চছাইটিৰ সদস্য হিচাবে প্ৰস্তাৱ আগবঢ়ায় আৰু যোগ্য ব্যক্তি হিচাবেই ১৬৭২ চনৰ ১১জানুৱাৰীৰ দিনা নিউটনক ৰয়েল চছাইটিৰ সদস্য হিচাবে মনোনীত কৰা হয়।

১৬৭৯ চনত স্নায়বিক ৰোগত আক্ৰান্ত হোৱাত নিউটনৰ গৱেষণা মূলক কামত ব্যাঘাত জন্মে। কিন্তু কেইমাহ মানৰ পিছত শাৰীৰিক ভাবে সুস্থ অনুভৱ কৰাত পুনৰ গৱেষণাত মগ্ন হয়। কিন্তু ১৬৯৩ চনত পুনৰ স্নায়বিক সমস্যাই জটিল ৰূপ লোৱাত তেওঁ গৱেষণামূলক কাম কাজৰ পৰা অব্যাহতি লয়।

তেওঁৰ বয়স ইতিমধ্যে ৮০ বছৰৰ ওচৰ পায়হি। সেই সময়চোৱাত তেওঁৰ পাচন তন্ত্ৰৰ সংক্ৰমণ আৰম্ভ হয়। ১৭২৭ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ ৩০ তাৰিখে তেওঁ তলপেটত প্ৰচণ্ড বিষ অনুভৱ কৰে আৰু বেদনাত সংজ্ঞাহীন হৈ পৰে। তাৰ পিছদিনা অৰ্থাৎ ১৭২৭ চনৰ ৩১ মাৰ্চৰ দিনা ৮৪ বছৰ বয়সত বিশ্ববিখ্যাত বিজ্ঞানীজনে ইহলীলা সম্বৰণ কৰে।

মহাকৰ্ষণ আৰু কিছু চিন্তা

মহান বিজ্ঞানী আইজাক নিউটনে মহাকর্ষণ সূত্র আৱিষ্কাৰ কৰিছিল বুলি সমগ্ৰ পৃথিৱীয়েই জানে। কিন্তু মহাকৰ্ষণৰ প্ৰাথমিক ধাৰণাটোৰ লগত বিজ্ঞানী নিউটনতকৈ বহু আগৰ প্ৰাচীন ভাৰতীয় গণিতজ্ঞ তথা জ্যোতির্বিজ্ঞানী দ্বিতীয় ব্রহ্মগুপ্ত, বিজ্ঞানী ভাস্কৰাচাৰ্যৰ লগতে গ্ৰীক দাৰ্শনিক এৰিষ্ট'টলৰ নামো সাঙোৰ খাই থকা বুলি তথ্য পোৱা যায়। 

আইজাক নিউটনৰ জন্মৰ প্ৰায় এহেজাৰ বছৰ আগতেই ভাৰতীয় বিজ্ঞানী দ্বিতীয় ব্রহ্মগুপ্তই মহাকর্ষণ সম্বন্ধে ধাৰণা দিছিল। দ্বিতীয় ব্রহ্মগুপ্তই ৬২৮ চনত লিখা তেখেতৰ "ব্রহ্মস্পুত সিদ্ধান্ত" নামৰ গ্ৰন্থখনত উল্ল্যেখ কৰিছে যে, "আমাৰ শৰীৰ পৃথিৱীৰ দিশলৈ হালি পৰে। ইয়াৰ কাৰণ পৃথিৱীৰ ধাৰণ ক্ষমতা। ঠিক যেনেদৰে পানী বৈ যাব পাৰে, তেনকৈয়ে পৃথিৱীয়ে সকলোকেই ধাৰণ কৰি পাৰে।"

আন এজন ভাৰতীয় বিজ্ঞানী ভাস্কৰাচাৰ্যই জ্যোৰ্তিবিজ্ঞানলৈ যথেষ্ঠ অৱদান দি গৈছে। তেওঁ পঞ্চম শতিকাতেই সূৰ্যৰ চৌদিশে ঘূৰিবলৈ পৃথিৱীক প্ৰয়োজন হোৱা সময় গাণিতিক ভাবে হিচাব কৰি উলিয়াইছিল। তেখেতে "সিদ্ধান্ত শিৰোমণি" নামৰ গ্ৰন্থখনত আকাশত গ্ৰহ নক্ষত্ৰবোৰৰ অৱস্থান, সূৰ্য গ্ৰহন, চন্দ্ৰ গ্ৰহন আদিৰ বিষয়ে বিশদ বিৱৰণ দাঙি ধৰাৰ উপৰিও "সূৰ্য সিদ্ধান্ত" নামৰ গ্ৰন্থখনত মহাকৰ্ষণ সম্বন্ধেও উল্ল্যখ কৰি গৈছে। 

আনহাতে গ্ৰীক দাৰ্শনিক এৰিষ্ট'টলৰ মতে, "সকলোবোৰ বস্তুৱেই মহাজগতৰ কেন্দ্ৰ অভিমুখে যাব বিচাৰে। যিহেতু পৃথিৱীয়েই মহাবিশ্বৰ কেন্দ্ৰ, সেয়ে সকলোবোৰ বস্তুৱেই পৃথিৱীৰ দিশে আহিব খোজে।" পিছলৈ এৰিষ্ট'টলৰ এই যুক্তি খণ্ডন কৰা হয়।

বিজ্ঞানী গেলিলিও গেলিলিয়ে আৱিষ্কাৰ কৰিছিল যে মুক্ত ভাবে তললৈ সৰি পৰা সকলোবোৰ বস্তুৰ ত্বৰণৰ মান একে। অৰ্থাৎ আওপকীয়াকৈ গেলিলিওৱে মহাকৰ্ষণীয় ত্বৰণৰ কথাই উল্ল্যেখ কৰিছিল। গেলিলিওৰ আৱিষ্কাৰক বাদ দি আধুনিক বিজ্ঞানে প্ৰাচীন ভাৰতীয় বিজ্ঞানী দুজনৰ অৱদানক অৱজ্ঞা কৰা যেন অনুভৱ হয়। আধুনিক বিজ্ঞানে উপযুক্ত তথ্যৰ অভাৱত যদিওবা তেখেতসকলৰ অৱদানক অৱজ্ঞা কৰি আহিছে, মহাকৰ্ষণ সম্বন্ধে তেওঁলোকে আগবঢ়োৱা প্ৰাথমিক ধাৰণা সম্বন্ধে অধিক গৱেষণাৰ প্ৰয়োজনীয়তা নিশ্চয় আছে।

হাতীপটিৰ কেন্দ্ৰত জীৱাশ্মৰ সন্ধান

আমাৰ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ গভীৰতম কেন্দ্ৰত লুকাই আছে আন এখন মৃত তাৰকাৰাজ্য। শেহতীয়াকৈ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ লিভাৰপুল জন মুৰছ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ গৱেষক বিজ্ঞানী সকলৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত গৱেষণা গ্ৰন্থত এই অবিশ্বাস্য তথ্য প্ৰকাশ পাইছে। গৱেষক বিজ্ঞানীসকলৰ দলটিৰ অন্যতম সদস্য ৰিকার্ডো ছিয়াভনে প্ৰকাশ কৰা মতে হাতীপটিৰ বুকুত লুকাই থকা এই মৃত তাৰকা ৰাজ্যখনৰ নাম Heracles (হেৰাক্লেছ)। প্রাচীন গ্রীক আখ্যান মতে হেৰাক্লেছ এজন বীৰ যোদ্ধা যিজনে মিল্কিৱে' বা হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য সৃষ্টি হোৱাৰ  সময়তেই ভগৱানৰ পৰা অমৰত্ব উপহাৰ স্বৰূপে পাইছিল। বিজ্ঞানী সকলে গ্রীক আখ্যানত উল্ল্যেখিত এই বীৰজনৰ নাম অনুসৰিয়েই এই মৃত জীৱাশ্ম তাৰকাৰাজ্য খনৰ নাম ৰাখিছে - "হেৰাক্লেছ জীৱাশ্ম গেলেক্সি"।

বিজ্ঞানী সকলৰ মতে প্ৰায় দশ হেজাৰ কৌটি বছৰ পূর্বে, অর্থাৎ আমাৰ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য সৃষ্টি হোৱাৰ চাৰি হেজাৰ কৌটি বছৰমান পিছত হেৰাক্লেছ তাৰকাৰাজ্যখন আমাৰ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ লগত প্ৰচণ্ড মুখামুখি সংঘৰ্ষত পতিত হৈছিল। 

বৰ্তমান আমাৰ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ গোলকাৰ হেল' (Halo) বা উজ্বল বলয়াকাৰ ক্ষেত্ৰখনৰ প্রায় এক তৃতীয়াংশই এই মৃত তাৰকাৰাজ্যখনৰ তাৰকা আৰু মহাজাগতিক গেছৰ অৱশিষ্ট অংশ মাথোন। হেৰাক্লেছ জীৱাশ্ম গেলেক্সিখন আমাৰ তাৰকাৰাজ্যৰ গভীৰতম অংশত অৱস্থিত হোৱা বাবে আন্তঃনাক্ষত্ৰিক মেঘৰ ধূলিকণাৰ দ্বাৰা এই মৃত তাৰকাৰাজ্যখন পৃথিৱীবাসীৰ বাবে আচ্ছাদিত হৈ থাকে। সেইবাবে এই জীৱাশ্ম তাৰকাৰাজ্যখন বিজ্ঞানীসকলৰ চকুত ধৰা নপৰাকৈ আছিল।

কিন্তু বৰ্তমান Sloan Digital Sky Surveyৰ "এপোজি" বা Apache Point Observatory Galactic Evolution Experiment (APOGEE)ৰ পৰা আহৰণ কৰা তথ্যই সেই ধূলিকণা সমুহ ভেদ কৰি হাতীপটিৰ কেন্দ্ৰভাগৰ পৰা আনি দিছেহি এই অবিশ্বাস্য তথ্য। ইয়াৰ আগতে হাতীপটিৰ কেন্দ্ৰভাগৰ ইমান বিতং তথ্য বিজ্ঞানীসকলে কেতিয়াও আহৰণ কৰিব পৰা নাছিল। 

বিগত ২০১০ চনৰ পৰা এপোজিৰ (APOGEE) পৰা আহৰণ কৰা দৃশ্যমান বৰ্ণালীৰ বিশ্লেষণত নিকটৱর্তী কোনো তৰাৰ পৰা বিচ্ছুৰিত হৈ অহা ইনফ্রাৰেড তৰংগই আন্তঃনাক্ষত্ৰিক মেঘৰ ধূলিকণাৰ দ্বাৰা বেষ্টিত হেৰাক্লেছ জীৱাশ্ম গেলেক্সিৰ বতৰা আনি পৃথিৱীৰ বিজ্ঞানীসকলক যোগান ধৰিছে।

মূলত হেৰাক্লেছৰ অন্তর্গত নক্ষত্রবোৰে আজি সমগ্র হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ আলোকময় বলয়ৰ প্রায় এক তৃতীয়াংশ অধিকাৰ কৰি থকাৰ অর্থ এইটোৱেই যে সদ্য আৱিষ্কৃত এই প্রাচীন সংঘর্ষটো অৱশ্যেই আমাৰ হাতীপটিৰ ইতিহাসত এটি গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনা।

 

পণ্ডিত যশৰাজ আৰু এটি গ্ৰহাণু

 

মঙ্গল আৰু বৃহস্পতি গ্ৰহৰ মাজত এটা গ্রহাণুৰ বলয় আছে। এই বলয়ত থকা অগণন গ্ৰহাণুবোৰে নিৰ্দিষ্ট কক্ষপথেৰে সূৰ্যক প্ৰদক্ষিণ কৰে। বিগত ২০০৬ চনৰ ১১ নৱেম্বৰৰ দিনা আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ "কেটলিনা স্কাই চাৰ্ভে" নামৰ বিশাল দূৰবীণ যন্ত্ৰটোৱে এই গ্ৰহাণুৰ বলয়তেই আৱিষ্কাৰ কৰিছিল এটি ক্ষূদ্ৰ গ্ৰহাণু। বিগত ২০১৯ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত আন্তর্জাতিক জ্যোতির্বিজ্ঞান সংস্থা বা International Astronomical Unionৰ বিজ্ঞানীসকলে ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ এজন প্রসিদ্ধ শিল্পী পদ্মবিভূষণ পণ্ডিত যশৰাজৰ নামেৰে এই গ্ৰহাণুটোৰ নামাকৰণ কৰে।

সম্প্ৰতি এই গ্ৰহাণুটো ‘'Minor Planet Panditjasraj 2006 VP32-300128’ নামেৰে সমগ্ৰ বিশ্বই জানে। এই বিশেষ নামটোৰ লগত থকা 2006 সংখ্যাটো গ্ৰহাণুটো আৱিষ্কাৰ হোৱা চন আৰু শেষৰ 300128 সংখ্যাটোৱে পণ্ডিত যশৰাজৰ জন্ম তাৰিখ সূচিত কৰে। উল্ল্যেখযোগ্য যে পণ্ডিত যশৰাজৰ জন্ম হৈছিল ২৮ জানুৱাৰী, ১৯৩০ চনত।

প্ৰতিজন ভাৰতীয়ৰ বাবে এয়া এক গৌৰৱৰ বিষয়। 

সৌৰজগতৰ অন্তিম ঠিকনা

হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য বা মিল্কিৱে গেলেক্সিতেই আমাৰ সৌৰজগত অৱস্থিত। এই হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰভাগতেই আছে এটা বিশাল কৃষ্ণগহ্বৰ বা ব্লেকহোল। এই কৃষ্ণগহ্বৰটোৰ নাম Sagittarius A* (ছেজিটেৰিয়াছ এ*)। 

১৯৩১ চনত কাৰ্ল জেনস্কি নামৰ এজন বিজ্ঞানীয়ে পোন প্ৰথম বাৰলৈ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰৰ ধনু ৰাশিৰ দিশৰ পৰা অহা এটা ৰেডিও তৰংগ ধৰা পেলাইছিল। চকুৰে দেখা নেপালেও এই ৰেডিও তৰংগৰ উৎসটোক তেতিয়া Sagittarius নামেৰে নামাকৰণ কৰা হৈছিল। পিছত ১৯৭৪ চনৰ ১৩ ফেব্ৰুৱাৰীত National Radio Astronomy Observatoryৰ ৰবাৰ্ট ব্ৰাউন আৰু ব্ৰুছ বালিক নামৰ দুজন বিজ্ঞানীয়ে এই ৰেডিও তৰংগৰ উৎসটো ধৰা পেলায়। পৰবৰ্তী সময়ত এই ৰেডিও তৰংগৰ উৎসটো এটা বিশাল কৃষ্ণগহ্বৰ বা ব্লেকহোল বুলি গম পোৱা গ'ল। 

আন কৃষ্ণগহ্বৰবোৰৰ দৰে হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ ছেজিটেৰিয়াছ এ* নামৰ  কৃষ্ণগহ্বৰটোৱেও তাৰ প্ৰচণ্ড মহাকৰ্ষণ শক্তিৰ দ্বাৰা তাৰকাৰাজ্যখনৰ চৌপাশৰ ধূলিকণা, গেছ আৰু আন বিভিন্ন মহাকাশীয় কণিকাবোৰ অবিৰাম নিজৰ দিশে টানি আনি ইয়াৰ আকাৰ বৃদ্ধি কৰি আহিছে। বিজ্ঞানৰ ভাষাত কৃষ্ণগহ্বৰৰ এনে বাঢ়ন প্ৰক্ৰিয়াক "Accretion" বুলি কোৱা হয়। এই কৃষ্ণগহ্বৰটোৰ মহাকৰ্ষণ ইমানেই বেছি যে সমগ্ৰ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য খনকেই ই তাৰ চাৰিওদিশে প্ৰচণ্ড গতিত চক্ৰাকাৰে ঘূৰাই ৰাখিছে।

সম্প্ৰতি বিজ্ঞানীসকলে আমাৰ তাৰকাৰাজ্য খনৰ কেন্দ্ৰত কেতবোৰ অস্বাভাৱিক কার্যকলাপ পর্যবেক্ষণ কৰিছে। বিজ্ঞানীসকলৰ মতে হাতীপটিৰ কেন্দ্রস্থলৰ পৰা অতিশয় গৰম গেছৰ লগতে কিছুমান অতি ঘন আৰু শীতল গেছৰো নি:সৰণ ঘটিছে। এই গেছবোৰ তাৰকাৰাজ্যখনৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা প্ৰচণ্ড বেগেৰে চৌদিশে ছিটিকি পৰিছে। তেখেতসকলৰ মতে এই ধৰণৰ অস্বাভাৱিক গেছ নিঃসৰণৰ পৰিঘটনাটোৱে আমাৰ সৌৰজগতখনৰ লগতে সমগ্র তাৰকাৰাজ্যখনৰ ভবিষ্যতৰ বাবেই এক বিপদজনক ভৱিষ্যতৰ ইংগিত বহন কৰিছে। কাৰণ, কোনো এখন তাৰকাৰাজ্যই যদি প্রচুৰ পৰিমাণে গেছ (ভৰ) নিঃসৰণ কৰে, তেন্তে এইটো বুজিব লাগিব যে তাৰকাৰাজ্যখনৰ কেন্দ্ৰভাগত নতুন নক্ষত্র গঠন প্ৰক্ৰিয়াটো বাধাগ্ৰস্থ হৈছে। যাৰ ফলত হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰত নক্ষত্র গঠন বাবে সঞ্চিত হৈ থকা বিপুল পৰিমাণৰ গেছ আৰু অন্যান্য পদাৰ্থবোৰ বিনষ্ট হৈ চৌদিশে ছিটিকি পৰিছে। ইয়াৰ ফলত আমাৰ তাৰকাৰাজ্যখনৰ ভৱিষ্যত কি হ'ব পাৰে -  সেই বিষয়ে বৰ্তমান বিজ্ঞানীসকলৰ হাততো কোনো তথ্য নাই। 

ইয়াকে লৈ সম্প্ৰতি বিজ্ঞানীসকলৰ মাজত উদ্বেগ বাঢ়িছে। বিশ্বজুৰি বিজ্ঞানীসকল গৱেষণাত ব্ৰতী হৈছে। তেনে এক গৱেষণাৰ অন্তত জাপানৰ  VERA Radio Astronomy Surveyৰ কেইগৰাকীমান বিজ্ঞানীয়ে Publications of the Astronomical Society of Japan নামৰ এখন বিজ্ঞান গৱেষণা পত্ৰিকাত উল্ল্যখ কৰিছে যে আমাৰ সৌৰজগতখন ক্ৰমে হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰত থকা বিশাল ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণগহ্বৰটোৰ বুকুত জাহ যাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। ১৯৮৫ চনৰ গণনা মতে আমাৰ সৌৰজগতখন সেই সময়ত হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা ২৭,৭০০ আলোকবৰ্ষ দূৰত অৱস্থিত আছিল। কিন্তু বৰ্তমান এই দূৰত্ব কমি আহি ২৫,৮০০ আলোকবৰ্ষ হৈছেহি। অৰ্থাৎ বিগত ৩৫ বছৰত ভিতৰত আমাৰ সৌৰজগতখন হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰত থকা ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণ গহ্বৰটোৰ ওচৰলৈ ১৯০০ আলোকবৰ্ষ আগবাঢ়ি গৈছে। তদুপৰি বিজ্ঞানীসকলৰ গৱেষণাত এইটোও ধৰা পৰিছে যে আমাৰ সৌৰজগতখন ১৯৮৫ চনত হাতীপটিৰ কেন্দ্ৰৰ চৌদিশে প্ৰতি ছেকেণ্ডত ২২০ কিমি বেগত ঘূৰি আছিল যদিও বৰ্তমান এই গতিবেগ বৃদ্ধি হৈ প্ৰতি ছেকেণ্ডত ২২৭ কিমি হৈছে। ইয়াৰ পৰা সহজেই অনুমান কৰিব পাৰি যে কি প্ৰচণ্ড মহাকৰ্ষণ বলেৰে ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণগহ্বৰটোৱে আমাৰ সৌৰজগতখন নিজৰ দিশলৈ টানি নিছে!! আমাৰ সৌৰজগতৰ শেষ ঠিকনা সঁচাকৈয়ে বাৰু ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণগহ্বৰটোৱেই নেকি বাৰু? বৰ্তমান সমগ্ৰ বিশ্বৰ বিজ্ঞানীসকলৰ লগতে আমাৰ দৰে সাধাৰণ মানুহৰ মনতো একেটাই প্ৰশ্ন - Will our Blackhole eat the entire Milky Way?

মহাকাশত মুখামুখি সংঘৰ্ষ

মহাকাশত ট্রেফিক জাম। এক নতুন দুশ্চিন্তাৰ জন্ম। দুর্বিষহ ট্রেফিক জামৰ কৰাল গ্ৰাসত মহাকাশ। এতিয়া যেন মহাকাশতো প্ৰয়োজন হৈ পৰিছে ৰঙা নীলা ট্ৰেফিক লাইট। কোনো মহাকাশ যান প্ৰক্ষেপণৰ আগত এতিয়া নাছা, ইছৰো, ই.এছ.এ আদি মহাকাশ গৱেষণা সংস্থাবোৰে ট্ৰেফিক নিয়ম মানি নচলিলে যিকোনো মূহুৰ্ততে মহাকাশত সংঘটিত হ'ব পাৰে এক ভয়ানক মুখা মুখি সংঘৰ্ষ! বিভিন্ন দেশে মহাকাশলৈ প্ৰেৰণ কৰা মহাকাশ যানবোৰে মহাকাশত ইতিমধ্যে সৃষ্টি কৰিছে জটিল যান জট। বিজ্ঞানী সকলৰ মতে প্রতি দুবছৰত একোটিকৈ ভয়ংকৰ দুর্ঘটনাত পতিত হ'ব পাৰে মহাকাশ যানবোৰ। ভাঙি চুৰমাৰ হৈ যোৱা মহাকাশ যানৰ ধ্বংসাৱশেষ বোৰৰ বৃষ্টিপাত হ'ব পাৰে আমাৰ পৃথিৱীত! 

যোৱা ২৭ নৱেম্বৰ,২০২০ৰ দিনা মহাকাশত তেনে এক ভয়ংকৰ দুৰ্ঘটনাই হ'বলৈ ওলাইছিল। বিগত ২০১৮ চনৰ ১২ জানুৱাৰীত ইছৰোৱে শ্ৰীহৰিকোটাৰ পৰা পুৱা ৯ বাজি ২৮ মিনিটত PSLV-C40 উৎক্ষেপন যানেৰে কক্ষপথত স্থাপন কৰা ভাৰতৰ ৭১০ কেজি ওজনৰ Cartosat-2F নামৰ কৃত্ৰিম উপগ্ৰহটোৰ লগত ৰাছিয়াৰ ২০১২ চনত উৎক্ষেপিত Kanopus-V নামৰ ৪৫০ কেজি ওজনৰ কৃত্ৰিম উপগ্ৰহটোৰ পৃথিৱীৰ পৰা ৫১০ কিমি উচ্চতাৰ কক্ষপথত মুখামুখি সংঘৰ্ষ হ'বলৈ ওলাইছিল। কক্ষপথেৰে অতিক্ৰম কৰাৰ সময়ত এই দুই কৃত্ৰিম উপগ্ৰহৰ মাজৰ দুৰত্ব আছিল মাত্ৰ ২২০ মিটাৰ! 

বৰ্তমান মহাকাশত বিভিন্ন দেশে প্ৰক্ষেপন কৰা কৃত্ৰিম উপগ্ৰহৰ সংখ্যা দিনক দিনে বাঢ়ি আহিছে। সেইবাবে উপগ্রহবোৰৰ মাজৰ কক্ষপথৰ দূৰত্বও কমি আহিছে। পৃথিৱীৰ পৰা ৪০০ - ৫০০ কিমি উচ্চতাত হেজাৰৰো অধিক কৃত্ৰিম উপগ্ৰহৰ কক্ষপথ স্থাপন হোৱাৰ ফলতেই মহাকাশত এনে মহাকাশ যান জট সৃষ্টি হৈছে। ইতিমধ্যে বিগত ২০০৯ চনত মহাকাশৰ বুকুত এটা দূর্ঘটনা সংঘটিত হৈছিল য'ত এটা মার্কিন কৃত্ৰিম উপগ্ৰহ আৰু এটা ৰাছিয়াৰ উপগ্ৰহৰ মাজত সংঘৰ্ষ হোৱাৰ ফলত দুয়োটা উপগ্ৰহই চূৰ্ণ বিচূৰ্ণ হৈ ছাইবেৰিয়াৰ বিস্তৃত অঞ্চলত টুকুৰা টুকুৰে সৰি পৰিছিল।

মহাকাশত দুটা কৃত্ৰিম উপগ্ৰহৰ মাজৰ দূৰত্ব অতি কমেও এক কিলোমিটাৰ হোৱা উচিত। কিন্তু বিভিন্ন দেশে এই দূৰত্ব ৫০০ মিটাৰ বুলি উপগ্ৰহ প্ৰক্ষেপন কৰিবলৈ লোৱাত সমস্যাৰ সৃষ্টি হৈছে। বৰ্তমান মহাকাশত বিভিন্ন দেশৰ কাৰ্যক্ষম ২০০০টা মান উপগ্রহ আছে। নিয়ন্ত্ৰণহীন আৰু মৃত উপগ্ৰহৰ সংখ্যাবোৰ যোগ কৰিলে এই সংখ্যা ৫০০০ অতিক্ৰম কৰিব। তেনে ক্ষেত্ৰত অনাগত দিনবোৰত এই দূৰত্ব কেনেদৰে বৰ্তাই ৰখা সম্ভৱ - এইটো এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়। জানিব পৰা মতে বিগত ২৭ নৱেম্বৰৰ সাম্ভাব্য দূৰ্ঘটনাটোৰ পিছত বিশ্বৰ অগ্ৰণী দেশবোৰৰ মহাকাশ বিজ্ঞানীসকল ২০২০ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত মিলিত হৈ  কৃত্ৰিম উপগ্ৰহৰ কক্ষপথ সম্পৰ্কে পর্যালোচনা কৰি এটি সমাধান উলিয়াবলৈ যত্নপৰ হ'ব। 

বিৰল মহাজাগতিক দৃশ্য

অহা ২১ ডিচেম্বৰৰ সন্ধিয়া সূর্যাস্তৰ পিছতেই আকাশত দেখা যাব এক বিৰল মহাজাগতিক দৃশ্য। শনি আৰু বৃহস্পতি দুয়োটা গ্রহকেই সন্ধিয়াৰ  দক্ষিণ-পশ্চিম আকাশত দেখা যাব তেনেই ওচৰা ওচৰিকৈ। ২১ ডিচেম্বৰৰ এই মহাজাগতিক ঘটনাৰ দিনটো "উইণ্টাৰ ছোলটাইছ", অর্থাৎ ২১ডিচেম্বৰৰ সেই দিনটোৱেই হ'ব বছৰৰ সবাতোকৈ ছুটি দিন।

জ্যোতির্বিদ পেট্রিক হাৰটিগানৰ মতে বৃহস্পতি আৰু শনি গ্ৰহৰ এনে সমীপৱৰ্তী অৱস্থান প্ৰতি ২০ বছৰৰ মুৰত এবাৰ হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে যদিও প্রতি ২০ বছৰৰ মুৰত যে এই পৰিঘটনা সংঘটিত হ'ব তেনে কোনো নিশ্চয়তা নাই। উল্ল্যেখযোগ্য যে বিগত ১২২৬ চনৰ ৪ মাৰ্চৰ পিছত অৰ্থাৎ ৭৯৪ বছৰৰ পিছত পৃথিৱীবাসীয়ে পুনৰ দেখা পাব এই বিৰল মহাজাগতিক পৰিঘটনাটো। যদিহে আমি এই বছৰৰ বিৰল পৰিঘটনাটো কোনো কাৰণত দেখা নেপাও, তেন্তে আমি অপেক্ষা কৰিব লাগিব অহা ২০৮০ চনৰ ১৫ মার্চ মাহলৈ। 

২০২০ চনৰ মাজভাগৰ পৰাই আমি শনি আৰু বৃহস্পতি গ্রহ দুটাক পৰস্পৰৰ ওচৰা ওচৰিকৈ আকাশত দেখি আহিছো। যদিহে মন কৰিছে, এইটোও নিশ্চয় অনুধাৱন কৰিছে যে এই গ্ৰহ দুটা ক্ৰমান্বয়ে পৰস্পৰৰ ওচৰ চাপি আহি আছে। অহা ডিচেম্বৰ মাহৰ তৃতীয় সপ্তাহৰ আকাশত গ্ৰহ দুটাৰ মাজৰ দুৰত্ব ইমানেই কম হ'ব যে পেট্রিক হাৰটিগানৰ মতে গ্রহ দুটাৰ মাজৰ খালী স্থানৰ পৰিমাণ হ'ব পূর্ণিমাৰ জোনবাইৰ ব্যাসৰ পাচ ভাগৰ এভাগ মাত্র! অৰ্থাৎ শনি আৰু বৃহস্পতি গ্ৰহ দুটাৰ মাজত জোনবাইটো ৰাখিবলৈও যেন ঠাইৰ নাটনি হ'ব!

আইনষ্টাইনৰ চুৰি হোৱা মগজুটো

থমাস হার্ভে। পেশাত তেওঁ এজন চিকিৎসাবিদ। ১৯৫৫ চনৰ এক মৃত্যুই তেওঁৰ জীৱন ধাৰাকেই সলনি কৰি পেলালে। সেই মৃত্যু পিছে কোনো সাধাৰণ লোকৰ নাছিল। সেই মৃত্যু আছিল বিজ্ঞানৰ ইতিহাস ওলট পালট কৰি দিয়া কিংবদন্তি বিজ্ঞানী আলবার্ট আইনষ্টাইনৰ। 

১৯৫৪ চনৰ পৰাই এলবাৰ্ট আইনষ্টাইনৰ পেটৰ বিষটো ক্ৰমে বেছি হৈ আহিছিল। মাজে সময়ে এই পেটৰ বিষটোৱে তেখেতক বৰকৈ আমনি দি আহিছিল। পিছে অধ্যয়ন আৰু ব্যস্ততাপূৰ্ণ দৈনিক কাৰ্যক্ৰমনিকাৰ বাবে আইনষ্টাইনে বিষটোক বেছি গুৰুত্ব দিয়া নাছিল। কিন্তু বিষটো অসহ্যকৰ হৈ অহা বাবে তেওঁ স্থানীয় প্ৰিন্সটোন হস্পিতাললৈ ডাক্তৰৰ পৰামৰ্শ বিচাৰি গ'ল। 

পৰীক্ষা কৰি ডাক্তৰে বুজি পাইছিল যে পেটৰ বিষৰ কাৰণটো সাধাৰণ নহয়। বৰং আইনষ্টাইনৰ শৰীৰলৈ তেজ পৰিবাহী মূল সিৰাডালৰ নিম্ন অংশটো উখহি উঠিছে, যাৰ ফলত পেটৰ বিষ হোৱাৰ লগতে শৰীৰত তেজ পৰিবহনৰ ক্ষেত্ৰত জটিলতা আহিছে। চিকিৎসা বিজ্ঞানত এই ৰোগক abdominal aortic aneurysm বুলি কোৱা হয়। ডাক্তৰে চিকিৎসাৰ প্ৰাৰম্ভিক দায়িত্ব গ্ৰহন কৰি আইনষ্টাইনক খোৱা-বোৱা, নীতি-নিয়ম আদিবোৰ বুজাই দি দৰব পাতিবোৰ দিলে। 

আইনষ্টাইনে নীতি-নিয়ম ক'ত মানে ! ব্যস্ততাৰ বাবে সকলো পাহৰি থাকে। ক্ৰমান্বয়ে আইনষ্টাইনৰ ৰোগটো বেছি হৈ আহিব ধৰিলে। বন্ধু বান্ধৱসকলে তেওঁক উন্নত চিকিৎসাৰ বাবে খাটনি ধৰিলে। পিছে আইনষ্টাইন নাচোৰবান্দা। চিকিৎসাৰ বাবে বাহিৰলৈ গ'লে তেওঁৰ আধৰুৱা হৈ থকা কামবোৰ কেনেকৈ সম্পূৰ্ণ হ'ব ! 

এনেদৰেই কিছুদিন পাৰ হ'ল। বিষটোৱে আইষ্টাইনক উঠা বহাৰ ক্ষেত্ৰটো কষ্ট দিবলৈ আৰম্ভ কৰাত তেওঁ পুনৰ প্ৰিন্সটোন হস্পিতাললৈ গ'ল। এইবাৰ ডাক্তৰে তেওঁক হস্পিতালত ভৰ্তি হ'বলৈ পৰামৰ্শ দিলে। যন্ত্ৰণাত ইচাটি বিচাটি কৰি থকা আইনষ্টাইনে উপায়ন্তৰ হৈ ডাক্তৰৰ কথা মতেই হস্পিতালত ভৰ্তি হ'ল। চিকিৎসা আৰম্ভ হ'ল। কেইদিনমান অপেক্ষা কৰাৰ পিছতো দৰৱ পাতিবোৰে লক্ষনীয় ভাবে একো কাম নকৰাত ডাক্তৰে আইনষ্টাইনক ক'লে : মহাশয়, আপোনাৰ ৰোগটোৱে জটিল ৰূপ লৈছে। সেয়েহে দৰবে বিশেষ কাম দিয়া নাই। শীঘ্ৰে আৰোগ্য লাভৰ বাবে আপোনাৰ অস্ত্ৰোপচাৰ কৰিব লাগিব।

কিছু বিৰক্তিৰে মুৰটো জোকাৰি আইনষ্টাইনে ক'বলৈ ধৰিলে : তোমালোকে মোক ধৰি ৰাখিব বিচাৰিছা। মই মোৰ ইচ্ছানুসৰি পৃথিৱীৰ পৰা আঁতৰি যাবলৈ পালে ভাল পাম। কৃত্ৰিমভাৱে জীয়াই থাকি মই জীৱনৰ আনন্দ উপভোগ কৰিব নোৱাৰিম। মই যদি যাবই লাগে গুছি যামগৈ, কিয়নো মোৰ কৰণীয় কামবোৰ ইতিমধ্যে কৰিয়েই পেলাইছো। মই হাঁহি মুখেৰেই গুছি যামগৈ ডাক্তৰ। এতিয়া অস্ত্ৰোপচাৰৰ প্ৰয়োজন নাই। 

১৭ এপ্ৰিল, ১৯৫৫। প্ৰিন্সটন হস্পিতালৰ বিচনাত চিৎকাৰ কৰি উঠিল বিজ্ঞানী আইনষ্টাইন। দৌৰি আহিল কৰ্তব্যৰত নাৰ্চ আৰু ডাক্তৰবোৰ। ততাতৈয়াকৈ আইনষ্টাইনক জৰুৰী বিভাগলৈ স্থানান্তৰ কৰা হ'ল। পৰীক্ষা কৰি গ'ম পোৱা গ'ল যে আইনষ্টাইনৰ তলপেটৰ ওচৰত abdominal aortic aneurysmত আক্ৰান্ত ৰক্তবাহী সিৰাডাল ফাটি প্ৰচুৰভাবে আভ্যন্তৰীণ ৰক্তক্ষৰণ হৈছে। ডাক্তৰসকল অসহায় হৈ পৰিল। কোনো প্ৰকাৰেই যে চিকিৎসা বিজ্ঞানে একো কৰিব নোৱাৰে…!

১৮ এপ্ৰিল, ১৯৫৫। সময় ৰাতিপুৱা। হস্পিতালৰ কোঠাটোত এগৰাকী নাৰ্চ আৰু ওচৰৰে বিচনাখনত অসুস্থ এলবাৰ্ট আইনষ্টাইন সাৰসুৰ নোহোৱাকৈ শুই আছে। আচলতে বিষ নিৰাময় আৰু টোপনি আহিবলৈ দিয়া ইঞ্জেকচনৰ বাবে তেওঁ টোপনিৰ কোলাত ঢলি পৰিছিল। নাৰ্চ গৰাকীয়ে মন কৰিলে যে আইনষ্টাইনে হাতেৰে কিবা ইংগিত দিব বিচাৰিছে। কথাটো অনুধাৱন কৰিবলৈ তেওঁ আইনষ্টাইনৰ ওচৰলৈ আগবাঢ়ি আহিল। এনেতে জাৰ্মান ভাষাত আইনষ্টাইনে বিৰবিৰকৈ কিবা এটা ক'লে। আমেৰিকান নাৰ্চ গৰাকীয়ে জাৰ্মান বুজি নোপোৱা বাবে এখন্তেক বাহিৰলৈ ওলাই আন কাৰোবাক মাতি অনাৰ কথা ভাবিলে। তেওঁ আকৌ আইনষ্টাইনৰ মুখলৈ চালে। নাই, চকু দুটা মুদি আইনষ্টাইন শুই আছে। 

: May I help you sir ? - নাৰ্চ গৰাকীয়ে সুধিলে।

আইনষ্টাইনৰ পৰা কোনো উত্তৰ নাহিল। তেওঁ কথাষাৰ আকৌ এবাৰ সুধিলে। এইবাৰো প্ৰত্যুত্তৰ নাহিল। সন্দেহবশতঃ নাৰ্চ গৰাকীয়ে আগবাঢ়ি আহি আইনষ্টাইনৰ হাতখনৰ নাড়ী পৰীক্ষা কৰিলে। শান্ত, সৌম্য ভাৱে শুই থকা আইনষ্টাইনৰ নাড়ীৰ স্পন্দন ইতিমধ্যে বন্ধ হৈ গৈছিল। বিশ্বৰ আটাইতকৈ তীক্ষ্ণ বুদ্ধিৰ মানুহজন যেন মূহুৰ্তৰ ভিতৰতেই হেৰাই গ'ল এক প্ৰহেলিকাৰ দৰে।

সিদিনা লোকে লোকাৰণ্য হৈ পৰিছিল প্ৰিন্সটন চিকিৎসালয়ৰ প্রাঙ্গণ। ভক্ত, সাংবাদিক, কেমেৰা মেনৰ ভিৰত ভৰি থ'বলৈও যেন ক'তো ঠাই নাই ! ইতিমধ্যে আইনষ্টাইনৰ নশ্বৰ দেহ মর্গলৈ স্থানান্তৰিত কৰা হৈছিল। পোষ্টমর্টেমৰ দায়িত্ব দিয়া হ'ল ডা° থমাস হার্ভেক। পোষ্টমর্টেমৰ টেবুলত আইনষ্টাইনৰ নশ্বৰ দেহৰ ওপৰত চুৰীৰে ছেদ কৰি থকাৰ সময়তেই ডা° হাৰ্ভেৰ মনলৈ আহে এক অদ্ভূত চিন্তা। আগ পিছ একো নেভাবি তেওঁ আইনষ্টাইনৰ শৱদেহ ব্যবচ্ছেদৰ সময়তেই বিজ্ঞানীজনৰ মগজুটো লাওখোলাৰ পৰা উলিয়াই আনি সংগোপনে এটা আইনাৰ বিশেষ বটলত সংৰক্ষণ কৰি ৰাখিলে। কামটো তেওঁ ইমান সংগোপনে সমাধা কৰে যে চিকিৎসালয়ৰ কৰ্মকৰ্তা আনকি আইনষ্টাইনৰ পৰিয়ালৰ কোনো লোকেও ইয়াৰ বিষয়ে একো গমকেই নেপালে। 

ডা° হার্ভেৰ মনত এটা চিন্তাই বাঁহ লৈছিল। এনেকুৱা কি আছে আইনষ্টাইনৰ মগজুটোত, যাৰ বাবে আইনষ্টাইন বিশ্বৰ কৌটি কৌটি মানুহৰ মাজত তেওঁ এজন অসাধাৰণ প্ৰতিভা সম্পন্ন ব্যক্তি হিচাবে পৰিগণিত হৈছিল !! 

তাৰ কিছুদিন পিছত ডা° হার্ভেই অতি সংগোপনে আইনষ্টাইনৰ মস্তিষ্কটা বিশেষ আইনাৰ বটলটোৰ সৈতে প্রিন্সটন হস্পিতালৰ পৰা নিজৰ বাসগৃহলৈ লৈ আনি এটা বাকচৰ ভিতৰত ভৰাই তলা লগাই থৈ দিলে। ইতিমধ্যে প্রিন্সটন হস্পিতালৰ এগৰাকী নাৰ্চৰ লগত ডা° হাৰ্ভেৰ এটা নিবিড় সম্পর্কৰ কথা চৰ্চালৈ আহে। সেই চৰ্চাৰ আলম লৈ হস্পিতাল কৰ্তৃপক্ষই তেওঁক চাকৰিৰ পৰা নিলম্বন কৰে। তাৰ কেইদিনমান পিছতেই কেনেবাকৈ আইনষ্টাইনৰ মগজুটো চুৰি হোৱাৰ কথাটো ৰাজহুৱা হৈ পৰে। মূহুৰ্তৰ ভিতৰতে যেন ডা° হাৰ্ভেও লোকচক্ষুৰ পৰা অদৃশ্য হৈ গ'ল। হঠাৎ তেওঁ ক'লৈ গুছি গ'ল কোনেও গমকেই নেপালে।

সেয়া ১৯৭৮ চনৰ কথা। ইতিমধ্যে সুদীর্ঘ ২৩ বছৰ পাৰ হৈ গৈছে আইনষ্টাইনৰ পৰলোক প্ৰাপ্তি হোৱাৰ। মানুহে ডা° হার্ভেৰ কথা লাহে লাহে পাহৰি পেলাইছিল। মানুহে বিজ্ঞানী আইনষ্টাইনৰ চুৰি হোৱা মগজুটোৰ কথাও যেন পাহৰি পেলাইছিল !! তেনেতেই "নিউ জাৰ্চি মান্থলি" নামৰ এখন বাতৰি কাকতত  ষ্টিভেন লেভী নামৰ এজন সাংবাদিকে ডা° থমাস হার্ভেক বিচাৰি পোৱাৰ লগতে বিজ্ঞানী আইনষ্টাইনৰ চুৰি হোৱা মগজুটোৰ সন্ধান পোৱা বুলি সংবাদ পৰিবেশন কৰে। সংবাদটোত তেওঁ যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ নিউ জাৰ্চিৰ পৰা ১২০০ কিঃমিঃ আঁতৰৰ ওৱাইচিটা নামৰ এখন সৰু চহৰত ডা° হাৰ্ভে পেথ'লজিকেল লেব'ৰটৰীৰ ব্যৱসায়ত জড়িত হৈ থকাৰ কথা উল্ল্যেখ কৰে। তেওঁ ডা° হাৰ্ভেৰ লগত ব্যক্তিগত ভাৱে কথা পতাৰ লগতে আইনষ্টাইনৰ মগজুৰ প্ৰসংগটো লৈ প্ৰশ্ন কৰাত হাৰ্ভেই লেব'ৰটৰীৰ এচুকত পৰি থকা এটা আইনাৰ বটল দেখুৱাছিল বুলি সংবাদটোত উল্ল্যেখ কৰিছিল।

সংবাদটোৱে জনসাধাৰণৰ লগতে বিজ্ঞানীমহলতো তোলপাৰ লগাই দিলে।বহুতো বিজ্ঞানীয়ে আইনষ্টাইনৰ মগজুটোৰ ওপৰত গৱেষণা কৰাৰ ইচ্ছা প্রকাশ কৰে। দুই এজন বিজ্ঞানীয়ে ব্যক্তিগত ভাৱে সাংবাদিক ষ্টিভেন লেভীৰ লগতো যোগাযোগ কৰে। জনসাধাৰণে ডা° হাৰ্ভেক বিভিন্ন মাধ্যমেৰে যোগাযোগ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিলে। সকলোৰে উদ্দেশ্য আছিল এইটো যে বিগত ২৩ টা বছৰত হাৰ্ভেই আইনষ্টাইনৰ মগজুটোৰ ওপৰত কিবা গৱেষণা কৰিছিল নেকি? যদিহে কৰিছিল তেন্তে কেনে ধৰণৰ তথ্য তেওঁৰ হাতত মজুত আছে…। 

ডা° হার্ভেই সকলোকে ধৈর্য ধৰিবলৈ আহ্বান জনাইছিল। তেওঁ কৈছিল যে সময় হলেই তেওঁ সকলো তথ্য সদৰী কৰিব। সময় গৈ থাকিল। কিন্তু হাৰ্ভেই কোনো তথ্য দিব নোৱাৰিলে। হাৰ্ভেই চেষ্টা কৰিছিল। মগজুটোৰ ওজন লৈছিল, ছৱি তুলিছিল, মগজুটো কাটি সৰু সৰু ২৪০টা টুকুৰাৰ অনুবীক্ষণীয় স্লাইড বনাই পৰ্যবেক্ষণো কৰিছিল। কেইজনমান বিজ্ঞানীয়েও এনে অনুবীক্ষণীয় স্লাইড গৱেষণাৰ বাবে হাৰ্ভেৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰিছিল। কিন্তু শেষ পর্যন্ত ডা° হাৰ্ভে বা আন বিজ্ঞানীসকলে কোনো সিদ্ধান্তত উপনীত হ'ব নোৱাৰিলে। সুদীর্ঘ ৪৩ বছৰ হাৰ্ভেই আইনষ্টাইনৰ মগজুটো লৈ ঘূৰি ফুৰিছিল। অৱশেষত বার্ধক্যৰ ওচৰত তেওঁ হাৰ মানিবলৈ বাধ্য হ'ল। 

১৯৯৮ চনত তেওঁ আইনষ্টাইনৰ মগজুটোক প্রিন্সটন হস্পিতাল কৰ্তৃপক্ষক পুনৰ ওভটাই দিয়াৰ কথা চিন্তা কৰে।সেই মৰ্মে তেওঁ হস্পিতাল কৰ্তৃপক্ষৰ লগত যোগাযোগ কৰে। হস্পিতাল কৰ্তৃপক্ষই ডা° হাৰ্ভেৰ এই সিদ্ধান্তক আদৰণি জনায়। সেই মৰ্মে ডা° থমাচ হাৰ্ভেই ১৯৯৮ চনৰ এপ্ৰিল মাহত প্ৰিন্সটন হস্পিতালৰ মূখ্য পেথ'লজিস্ট ডা° এলিয়ট ক্লাউছৰ হাতত আনুস্থানিক ভাৱে আইনষ্টাইনৰ মগজুটো হস্তান্তৰ কৰে। বৰ্তমান বিজ্ঞানী আইনষ্টাইনৰ মগজুটো পেঞ্চিলভেনিয়াৰ এটা মিউজিয়ামত সংৰক্ষণ কৰি ৰখা হৈছে।

https://youtu.be/b_R6n5WzDag

তৃষ্ণাতুৰ কালিদাস আৰু আই সৰস্বতী

পঞ্চম শতিকাৰ কথা। মহাকবি কালিদাসে আমন্ত্ৰণ ৰক্ষা কৰি শাস্ত্ৰৰ গূঢ়াৰ্থ বিশ্লেষণ কৰাৰ উদ্দেশ্যে দাঁতি কাষৰীয়া দেশ এখনলৈ বুলি ৰাওনা হ'ল। পথ অতিক্ৰমৰ ভাগৰে জুৰুলা কৰা কালিদাস প্ৰখৰ ৰ'দত ক্লান্ত হৈ পৰিছিল। পিয়াহ নিবাৰণৰ বাবে ইফালে সিফালে চাই আগবাঢ়ি যোৱা কালিদাসৰ হঠাৎ চকুত পৰিল এগৰাকী মহিলা। তেওঁ ওচৰৰে কুঁৱা এটাৰ পৰা একলহ পানী লৈ তেওঁৰ দিশেই আগবাঢ়ি আহিছে। 

কালিদাসৰ মনটো ভৰি পৰিল। তেওঁ মহিলা গৰাকীৰ ওচৰলৈ দুখোজমান আগবাঢ়ি গৈ ক'লে : "হে মাতৃ ! সূৰ্যৰ প্ৰখৰ ৰ'দে মোক তৃষ্ণাতুৰ কৰি তুলিছে। পিয়াহ নিবাৰণৰ বাবে মোক অলপ পানী দিবনে?"

মহিলা গৰাকীয়ে কালিদাসলৈ চাই ক'লে - "তোমাৰ কষ্ট মই বুজি পাইছোঁ আৰু তোমাৰ তৃষ্ণা দূৰ কৰাৰ বাবে মই পানীও দিম। কিন্তু তাৰ আগত তোমাৰ চিনাকী দিয়া।"

শুকাই যোৱা ডিঙিটোৰে যেন এটা শব্দও উচ্চাৰণ কৰিবলৈ কালিদাসৰ শক্তি নাছিল। তথাপিও মহিলাগৰাকীক নিজৰ পৰিচয় দিবৰ বাবে তেওঁ ক'লে : "হে মাতৃ, আপুনি মোক এজন পথিক বুলিয়েই ধৰি লওক।"

কালিদাসৰ কথাত যেন মহিলা গৰাকী সন্তুষ্ট নহ'ল। তেওঁ কালিদাসক উদ্দেশ্যি ক'লে : "তুমি কেনেকৈ পথিক হ'লা? এই বিশ্বত পথিক কেৱল দুজনেই আছে আৰু তেওঁলোক হ'ল চন্দ্ৰ আৰু সূৰ্য। তেওঁলোকে অবিৰাম ভ্ৰমণ কৰি থাকে। তুমিটো তেওঁলোকৰ এজনো নহয়। তোমাৰ প্ৰকৃত পৰিচয় দাঙি ধৰা।"

কালিদাস যেন ক্ষন্তেকৰ বাবে অপ্ৰস্তুত হৈ পৰিল। তেওঁ ক'লে- "মই বুজি পাইছো। আপুনি মোক আপোনাৰ অতিথি বুলি ধৰি ল'ব পাৰে।"

মহিলা গৰাকীয়ে পুনৰ ক'বলৈ ধৰিলে - "নহয়, নহয়… তুমি অতিথি হ'বই নোৱাৰা। আমাৰ জীৱনত দুজনেই অতিথি আছে আৰু তেওঁলোক হ'ল সম্পদ আৰু যৌৱন। এই  দুয়োটাই কাৰো জীৱনত স্থায়ী নহয়। সম্পদ আৰু যৌৱন দুয়োটাই আমাৰ জীৱনত অতিথিৰ দৰে ক্ষন্তেকীয়া। তুমি কোন বাৰু?"

জীৱন সম্পৰ্কে এগৰাকী মহিলাৰ দৰ্শনে কালিদাসক আচৰিত কৰি তুলিছিল। কিন্তু কালিদাস বিচলিত নহ'ল। তেওঁ পুনৰ মহিলা গৰাকীক উদ্দেশ্যি পুনৰ ক'বলৈ ধৰিলে - "তেন্তে আপুনি মোক এজন সহনশীল পুৰুষ বুলিয়েই ধৰি লওঁক। মই পিয়াহত কষ্ট পাইছো। দয়া কৰি মোক অলপ পানী দিয়ক।"

ঈষৎ হাঁহি এটা ওঁঠত বিৰিঙাই মহিলা গৰাকী পুনৰ ক'বলৈ ধৰিলে - "তোমাৰ উত্তৰত মই সন্তুষ্ট হ'ব নোৱাৰিলোঁ কাৰণ পৃথিৱীত সহনশীল বুলি দুটাই আছে। সেয়া হ'ল পৃথিৱী আৰু বৃক্ষ। পৃথিৱীয়ে পাপী তথা পুণ্যাত্মা সকলোৰে ভৰ সহি থকাৰ উপৰিও পৃথিৱীৰ বক্ষ বিদীৰ্ণ কৰি কৃষি কাৰ্য কৰাৰ পিছতো আমাক খাদ্য দান কৰে। তেনেদৰে বৃক্ষৰ দেহলৈ শিল দলিয়ালেও সকলো সহন কৰি ওলোটাই তেওঁকেই মিঠা ফল প্ৰদান কৰে। এতিয়া তুমিয়েই কোৱাচোন তুমি সহনশীল পুৰুষ হয় নে নহয়?" 

কালিদাস যেন হতাশ হৈ পৰিল। তৃষ্ণাতুৰ আৰু ক্লান্ত কালিদাসে পুনৰ ক'লে : "মই হতাশ নহওঁ মাতৃ। মোক অলপ পানী দিয়ক। আপুনি মোক এজন জেদী পুৰুষ বুলিয়েই ধৰি লওঁক।"

"তুমি পুনৰ মিছা পৰিচয় দিছা" - মহিলা গৰাকীয়ে পুনৰ ক'বলৈ ধৰিলে। "আমাৰ শৰীৰৰ নখ আৰু চুলিহে আটাইতকৈ জেদী। নখ আৰু চুলি যিমানেই কাটা, সিমানেই বাঢ়ি আহি আগৰ দৰে হয়। তুমি তোমাৰ সঁচা পৰিচয় দিয়া।"

কালিদাস যেন সম্পূৰ্ণৰূপে বিধস্ত হৈ পৰিল। চৰম অপমানিত অনুভৱ কৰি কালিদাসে বিৰক্তিৰে ক'বলৈ ধৰিলে - "তেন্তে মই এজন মূৰ্খ। আপুনি সেয়াই মোৰ পৰিচয় বুলি জানি লওঁক।"

মহিলা গৰাকীয়ে পুনৰ ক'বলৈ ধৰিলে - "তুমি বাৰু কেনেকৈ মূৰ্খ হ'বা ? মূৰ্খ কেৱল দুজনহে থাকে। প্ৰথমজন সেইজন ৰজা, যিজনে যোগ্যতা নোহোৱাকৈ দেশ শাসন কৰে আৰু দ্বিতীয়জন হ'ল সেইগৰাকী পণ্ডিত, যিজনে নিজৰ স্বাৰ্থ সিদ্ধিৰ বাবে অসত্যকো সত্য বুলি প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ তৰ্ক কৰে।"

কালিদাস যেন মুক হৈ পৰিল। তেওঁৰ মুখত আৰু একো উত্তৰেই নাছিল। তেওঁ ইতিমধ্যে বুজি পাইছিল যে এই মহিলা গৰাকী এগৰাকী বিদূষী মহিলা। কালিদাসে এইবাৰ মহিলা গৰাকীৰ ভৰিত পৰি থোকাথোকি মাতেৰে কৰিবলৈ ধৰিলে - "হে মাতৃ ! ইমান দিনে মই নিজকেই চিনি পোৱা নাছিলোঁ। পিয়াহত মোৰ প্ৰাণ যায় যায় অৱস্থা। দয়া কৰি মোক অলপ পানী দিয়ক……।"

দুবাহুত ধৰি মহিলা গৰাকীয়ে কালিদাসক ভৰিৰ পৰা উঠাই আনি ক'লে : "উঠা বৎস..."

কম্পিত দুভৰিত জোৰ দি ধীৰে ধীৰে থিয় হৈ কালিদাসে মহিলা গৰাকীলৈ চালে। কিন্তু এয়া কি…? তেওঁৰ সন্মূখত যে সাক্ষাৎ দেৱী সৰস্বতী ! কালিদাস পুনৰ দেৱী সৰস্বতীৰ চৰণত উবুৰি খাই পৰিল।

সৰস্বতীয়ে ক'বলৈ ধৰিলে - "শিক্ষাৰ পৰা জ্ঞান আহে, অহংকাৰ নহয়। তুমি শিক্ষাৰ জৰিয়তে আহৰণ কৰা সন্মান আৰু প্ৰতিষ্ঠাক নিজৰ উপলদ্ধি বুলি ভাবি অহংকাৰী হৈ পৰিলা। সেয়ে মই এই পৰীক্ষাটো ল'লো। হে মহাকবি কালিদাস; আহা, তোমাৰ তৃষ্ণা নিবাৰণ কৰা।"

উৎস : http://doerlife.com/mahakavi-kalidasa-old-woman/ 

(কৃতজ্ঞতা : Tapan Mahanta, টংলা)

বোকোচাত হৃদপিণ্ড কঢ়িওৱা মহিলাগৰাকী

হৃদযন্ত্ৰবোৰ হৃদপেশীৰ দ্বাৰা গঠিত পাম্প সদৃশ একোটা অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ অংগ, যিয়ে অবিৰতভাৱে প্ৰাণীৰ দেহত জীৱন থকালৈকে স্পন্দিত হৈ গোটেই দেহত ৰক্ত পৰিবহণ কৰে। হৃদযন্ত্ৰ অবিহনে জীৱন সম্ভৱ নহয়। কিন্তু আচৰিত কথাটো হ'ল এই যে ছেলৱা হুছেইন (Selwa Hussain) নামৰ UKৰ এগৰাকী মহিলাই যোৱা ২০১৭ চনৰ ২৭ জুনৰ পৰাই এটি ৬.৮ কেজি ওজনৰ কৃত্ৰিম হৃদযন্ত্ৰ পিঠিত বোকোচা বান্ধি লৈ ফুৰিছে। 

সেয়া ২০১৭ চনৰ মে মাহৰ প্ৰথম সপ্তাহৰ কথা। শ্বাস প্ৰশ্বাসৰ ভয়ংকৰ বিসংগতিয়ে ছেলৱাৰ জীৱন অসহনীয় কৰি তুলিছিল। পৰিয়ালৰ লোকে ততাতৈয়াকৈ ৩৯ বছৰীয়া ছেলৱাক ভৰ্তি কৰিলেহি লণ্ডনৰ "Harefield" নামৰ হস্পিতালখনত। পৰীক্ষাৰ অন্তত চিকিৎসক সকলে পৰিয়ালৰ লোকক জানিবলৈ দিয়ে যে ছেলৱা ইতিমধ্যে হৃদযন্ত্ৰৰ জটিল বিসংগতিত ভূগিছে আৰু তেওঁৰ হৃদযন্ত্ৰটো প্ৰায় বিকল হৈ পৰিছে।

চিকিৎসকৰ মতে অতি সোনকালে ছেলৱাৰ দেহৰ পৰা বিকলপ্ৰায় হৃদযন্ত্ৰটো উলিয়াই আনি তাৰ ঠাইত কৃত্ৰিম হৃদযন্ত্ৰ স্থাপন নকৰিলে, যিকোনো মূহুৰ্ততে ছেলৱাৰ মৃত্যু হ'ব। পৰিয়ালৰ লোকৰ সন্মতি সাপেক্ষে ২০১৭ চনৰ ২৭ জুনৰ দিনা "হেয়াৰফিল্ড" হস্পিতালৰ Diana Garcia Saez আৰু Andre Simon নামৰ দুগৰাকী চাৰ্জনে প্ৰায় ছয় ঘণ্টা জোৰা এটা জটিল অস্ত্ৰোপচাৰেৰে ছেলৱাৰ দেহৰ পৰা হৃদযন্ত্ৰটো উলিয়াই আনি তাৰ ঠাইত প্ৰায় ৬.৮ কেজি ওজনৰ এটা কৃত্ৰিম হৃদযন্ত্ৰ স্থাপন কৰে। এই কৃত্ৰিম হৃদযন্ত্ৰটো দৰাচলতে ৪ ভল্টৰ দুটা বেটাৰীৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হোৱা এটা বৈদ্যুতিক মটৰহে। বেটাৰীৰ পৰা বিদ্যুত প্ৰবাহ আহৰণ কৰি এই মটৰটোৱে ৰোগীৰ পিঠিত ৰখা এটা বিশেষ ধৰণৰ প্লাষ্টিকৰ মোনালৈ বায়ুৰ সোঁত সৃষ্টি কৰে। পৰবৰ্তী পৰ্যায়ত এই বায়ুৰ সোঁত ৰোগীজনৰ বুকুত স্থাপন কৰি ৰখা কৃত্ৰিম হৃদযন্ত্ৰটোলৈ প্ৰেৰণ কৰি ৰোগীৰ দেহত তেজৰ সঞ্চালন ঘটোৱা হয়। 

হৃদযন্ৰৰ সফল প্ৰতিস্থাপনৰ পিছতো ছেলৱাক পৰবৰ্তী দুমাহ মান হস্পিতালতেই ৰাখি পৰ্যবেক্ষণ কৰা হৈছিল। তাৰপিছত ছেলৱাক ঘৰলৈ যাব দিয়া হয়। ছেলৱাৰ দেহত থকা কৃত্ৰিম হৃদযন্ত্ৰটোৱে গড় হিচাবত প্ৰতি মিনিটত প্ৰায় ১৩৮ বাৰ দেহলৈ তেজৰ সোঁত প্ৰেৰণ কৰিব পাৰে। সন্তান আৰু স্বামীসহ এতিয়া ছেলৱাই সুস্থ হিচাবে জীৱন যাপন কৰি আছে।