আজিৰ দিনত বিজ্ঞান আৰু প্রযুক্তিৰ জয়জয়কাৰ যদিও বিজ্ঞানৰ এই যাত্রা মসৃণ নাছিল। আজি আমি বিজ্ঞানৰ যিবোৰ প্রতিষ্ঠিত তত্ব বা সূত্ৰ পাইছো, তেনে অনেক তত্বক সত্য বুলি প্রতিষ্ঠা কৰিবলৈ বিজ্ঞানী সকলে যথেষ্ঠ ত্যাগ স্বীকাৰ কৰাৰ লগতে নিজৰ প্রাণ পর্যন্ত বিসৰ্জন দিব লগা হৈছে। তেনে এজন বিজ্ঞানী জিওদার্নো ব্রুনো, যিজনে বৈজ্ঞানিক সত্য প্রতিষ্ঠা কৰিবলৈ গৈ জ্বলন্ত জুঁইৰ মাজত নিজৰ প্ৰাণ বিসৰ্জন দিব লগীয়া হৈছিল।
ইটালীৰ ভিচুভিয়াচ পর্বতমালাৰ কাষৰ এখন সৰু চহৰ নোলা। ১৫৪৮ চনত ইয়াতেই জন্ম হৈছিল বিজ্ঞানী জিওর্দানো ব্রুনোৰ। ব্রুনো আছিল একাধাৰে দার্শনিক, গণিতবিদ তথা জ্যোতির্বিজ্ঞানী। তেওঁ যেতিয়া জন্ম হৈছিল, তেতিয়া ইউৰোপত মধ্যযুগৰ অন্ধকাৰময় পৰিবেশ। সমগ্ৰ ইউৰোপ জুৰি তেতিয়া ধর্মীয় গোড়ামী তথা অসহিষ্ণুতা।
১৭ বছৰ বয়সত ব্ৰুনো San Domenico Maggiore মঠলৈ উচ্চ শিক্ষাৰ বাবে যায় আৰু শিক্ষাগ্ৰহনৰ আনুস্থানিকতা সম্পূৰ্ণ কৰি মাত্র ২৪ বছৰ বয়সতেই ১৫৭২ চনত উক্ত মঠতেই পাদ্রী হিচাবে মনোনীত হয়। যদিও তেওঁ মঠৰ পাদ্রী হিচাবে মনোনীত হৈছিল, তেওঁ কিন্তু ধৰ্মীয় গোড়ামীৰ প্ৰতি বিৰক্ত হৈছিল আৰু বিজ্ঞানৰ বিভিন্ন দিশ সমূহ বিশেষকৈ গণিত আৰু জ্যোতির্বিজ্ঞানৰ প্রতি আকৰ্ষিত হৈছিল।
ইউৰোপত তেতিয়া সৰ্বত্ৰ গীৰ্জাৰ প্রভাব। সমাজ তথা ৰাষ্ট্র পৰিচালনাৰ ক্ষেত্ৰতো গীৰ্জাৰ ভূমিকা অপৰিসীম। ইউৰোপত সেই সময়তো বিজ্ঞান চৰ্চা হৈছিল। কিন্তু যদিহে কোনো বৈজ্ঞানিক সিদ্ধান্ত বাইবেলৰ বিপক্ষে যায়, তেন্তে সেই সিদ্ধান্ত প্ৰকাশ কৰা বিজ্ঞানীজনক সেই সিদ্ধান্ত পৰিহাৰ কৰিবলৈ বাধ্য কৰোৱা হৈছিল। যদিহে তেওঁ সেই বাধা নেমানি নিজৰ সিদ্ধান্তত অটল হৈ থাকে, তেন্তে তেওঁ গীৰ্জা আৰু ৰাষ্ট্ৰযন্ত্ৰৰ অমানুষিক নির্যাতন, নিপীড়ন আনকি মৃত্যুদণ্ড ভূগিবলৈও সাজু হৈ থাকিব লাগিব।
সেই সময়ত বাইবেলত বৰ্ণিত বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ মডেলেই সৰ্বজনবিদিত তথা গৃহীত। মানুহেও বিশ্বাস কৰিছিল বাইবেলত বৰ্ণিত প্ৰতিটো বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড সম্পৰ্কীয় আখ্যান। তেনেবোৰৰ ভিতৰত প্ৰধানকৈ পৃথিৱী মহাবিশ্বৰ কেন্দ্র; গ্রহ-উপগ্রহ বোৰ আনকি আকাশৰ আন নক্ষত্ৰবোৰো পৃথিবীক কেন্দ্র কৰিয়েই ঘূৰে আদিবোৰেই প্ৰধান। ব্রুনোৰ জন্মৰ আগতেই অৰ্থাৎ ১৫৪৩ চনত প্রকাশিত হৈছিল কপাৰনিকাছৰ বিশ্ববিখ্যাত গ্রন্থ "দ্য ৰিভোলিউচন"’। এই গ্ৰন্থখনত বাইবেলৰ কথিত কাহিনী "পৃথিবীকেন্দ্রিক সৌৰজগত"ৰ মডেলক নস্যাত কৰি সৌৰকেন্দ্ৰিক সৌৰজগতৰ মডেলটোহে সত্য বুলি উপস্থাপন কৰা হৈছিল। গ্ৰন্থখনত কোপাৰনিকাছে প্রমাণ কৰি দেখুৱাইছিল যে সূর্যই সৌৰজগতৰ কেন্দ্র আৰু সূর্যক কেন্দ্র কৰিহে পৃথিৱীকে আদি কৰি সকলো গ্রহ-উপগ্রহই নিজ নিজ কক্ষপথেৰে ঘুৰে।
কপাৰনিকাছে গীৰ্জাৰ ৰোষত পৰাৰ ভয়ত এই গ্ৰন্থখন শিষ্যসকলৰ সহায়ত তেওঁৰ জীৱনৰ অন্তিম কালতহে প্ৰকাশ কৰিছিল। গ্ৰন্থখন প্ৰকাশ হোৱাৰ এমাহ সম্পূৰ্ণ নহওঁতেই কপাৰনিকাছ পৰলোকগামী হয়। পৰবৰ্তী সময়ত গীৰ্জাই "দ্য ৰিভোলিউচন" নামৰ এই গ্ৰন্থখন নিষিদ্ধ ঘোষণা কৰে আৰু গ্ৰন্থখনৰ সামূহিক দাহ কাৰ্য সম্পন্ন কৰা হয়। গীৰ্জাৰ কৰ্তৃপক্ষই সাধাৰণ মানুহে নোপোৱাকৈ এই নিষিদ্ধ গ্ৰন্থখনৰ মাত্ৰ দুখন গ্ৰন্থ গীৰ্জাৰ পুথিভঁৰালত গোপনে সংৰক্ষণ কৰি ৰাখিছিল। ফলস্বৰূপে কপাৰনিকাছৰ এই বৈপ্লবিক আবিষ্কাৰ সম্বন্ধে মানুহে ভালদৰে গমকেই নেপালে।
তাৰ বহুবছৰ পিছত এদিন গীৰ্জাৰ গ্রন্থাগাৰৰ এটা কোণত গোপনে সংৰক্ষিত কৰ ৰখা এই নিষিদ্ধ গ্ৰন্থখন ব্রুনোৰ হাতত পৰিল। গ্ৰন্থখন পঢ়ি ব্রুনো ৰোমাঞ্চিত হৈ পৰিল। ব্ৰুনোৱে বুজি পাইছিল কপাৰনিকাছৰ গ্ৰন্থখনত উল্ল্যেখিত আবিষ্কাৰৰ গুৰুত্ব। কিন্তু একেদৰে তেওঁ ব্যথিত হৈছিল কাৰণ কপাৰনিকাছৰ সত্যক গীৰ্জাই ধৰ্মৰ দোহাই দি জনমানসৰ পৰা আঁতৰাই ৰাখি সমাজক বিপথে পৰিচালিত কৰিব বিছাৰিছিল। সেয়ে ব্ৰুনোৱে সিদ্ধান্ত ল'লে যে তেওঁ কপাৰনিকাছে আৱিষ্কাৰ কৰা সত্যক সমাজত প্ৰতিষ্ঠা কৰিবই।
কথা মতেই কাম। ব্রুনোৱে জনসাধাৰনৰ মাজত কপাৰনিকাছৰ বৈপ্লবিক আবিষ্কাৰ সম্বন্ধে প্ৰচাৰ আৰম্ভ কৰিলে…… "পৃথিবী নহয়, সূর্যহে সৌৰজগতৰ কেন্দ্র। সকলো গ্রহই নিজ নিজ অক্ষত থাকি সূর্যক প্ৰদক্ষিন কৰিছে…"
বনজুঁইৰ দৰে বিয়পি পৰিল কথাবোৰ। বাইবেলত লিখা আছে পৃথিবীয়েই কেন্দ্র আৰু পৃথিবী স্থিৰ। গীৰ্জাৰ মতাদৰ্শৰ বিপৰীতে নেযাবলৈ ব্রুনোক নিকট আত্মীয় আৰু বন্ধুবৰ্গই সাবধান কৰি দিলে। কিন্তু ব্রুনো থমকি নৰ'ল। বৰং তেওঁ সৰ্বসাধাৰণ মানুহক বুজালে যে গীৰ্জাই কিছুমান অযুক্তিকৰ ব্যাখ্যাৰে সত্যক লুকুৱাই ৰাখিব খুজিছে। তেওঁ যুক্তি দাঙি ধৰি ৰাইজক বুজাইছিল যে……
গীৰ্জাৰ প্ৰচলিত মত অনুসৰি সৃষ্টিকৰ্তাৰ ত্রি-তত্ত্ববাদ আৰু যীশুৰ মৃত্যুৰ পিছত পুনৰ শিষ্যসকলক দেখা দিয়া আদি বিষয়বোৰ বিশ্বাসযোগ্য বা বিজ্ঞানসন্মত নহয়। তেওঁ আৰু কৈছিল যে এই মহাবিশ্বৰ দৰেই আৰু বহুতো মহাবিশ্ব আছে। কেৱল সেয়াই নহয়, পৃথিবীখন গোলাকাৰ তথা সূর্য এটি নক্ষত্র যি স্থিৰ।
ব্রুনোৰ এই কাৰ্যই প্রথাগত আধ্যাত্মিক মতবাদৰ বিৰুদ্ধাচৰণ কৰাত গীৰ্জাৰ কৰ্তৃপক্ষ ক্ৰোধিত তথা প্রতিহিংসাপৰায়ন হৈ পৰে। তেওঁলোকৰ মতে ব্ৰুনোৱে কেৱল প্রতিষ্ঠিত ধর্মীয় তথা আধ্যাত্মিক দর্শনৰ ওপৰতেই নহয়, বৰং সমগ্ৰ ইউৰোপ জুৰি যি সংস্কাৰ আন্দোলন গঢ়ি উঠিছিল, সেই সংস্কাৰ আন্দোলনেই ব্ৰুনোৱে ধ্বংস কৰিব বিচাৰিছে। সেয়ে গীৰ্জাই ব্ৰুনোক অপৰাধী ঘোষণা কৰি বন্দী কৰাৰ প্ৰস্তুতি ল'লে। বন্দীত্বৰ পৰা সাৰি থাকিবলৈ ব্ৰুনোৱে বিভিন্ন স্থানত নির্বাসিত জীবন যাপন কৰিবলৈ ল'লে। কিন্তু অৱশেষত ব্ৰুনো গীৰ্জাৰ হাতত ধৰা পৰিল। ভেনিচ চহৰৰ অভিজাত ব্যক্তি এজনৰ ঘৰত আশ্ৰয় লৈ থকা অৱস্থাত তেওঁ বিশ্বাসঘাতকতাৰ বলি হৈ গীৰ্জাৰ হাতত ধৰা পৰে।
অৱধাৰিত ভাবেই তেওঁৰ বিচাৰ আৰম্ভ হয়।বিচাৰৰ অন্তত ১৬০০ চনৰ ২০ জানুৱাৰীৰ দিনা পোপ ৮ম ক্লেমেন্টে ব্রুনোকে এজন ধর্মদ্রোহী বুলি ৰায়দান কৰি তেওঁক মৃত্যুদণ্ড দিয়ে। ১৬০০ চনৰ ১৭ ফেব্রুৱাৰীৰ দিনা ব্ৰুনোক ৰোমৰ কেন্দ্রীয় বজাৰ এলেকা Campo de' Fiori লৈ অনা হয়। ৰাজপথৰ কাষত এটা খুঁটিৰ সৈতে ব্ৰুনোক জপটিয়াই বান্ধি লোৱা হ'ল। তাৰপিছত এটুকুৰা প্ৰকাণ্ড জুঁই জ্বলাই লৈ অতি নিষ্ঠুৰভাবে ব্ৰুনোক জ্বলন্ত জুঁইৰ মাজত নিক্ষেপ কৰি মৃত্যুদণ্ড দিয়া হ'ক। গীৰ্জাৰ প্রচণ্ড চাপৰ পিছতো সত্যৰ অপালাপ নকৰি হাহি মুখে মৃত্যুকেই বৰণ কৰাতো শ্ৰেয় বুলি বিবেচনা কৰা ব্ৰুনোৱে জনগনৰ মাজত কিন্তু সিঁচি থৈ গ'ল বৈজ্ঞানিক মানসিকতাৰ উকমুকনি।
No comments:
Post a Comment