ব্যোমমিত্ৰা : ইছৰোৰ মানস কন্যা

এগৰাকী অৰ্ধ মানৱী। থিক মানুহৰ দৰেই সলসলীয়াকৈ অনৰ্গল ইংৰাজী আৰু হিন্দী ভাষাত কথা বতৰা ক'ব পাৰে। পূৰ্বে লগ পোৱা সকলো মানুহকেই চিনি পোৱাৰ লগতে তেওঁলোকক সঠিক ভাবে সম্বোধনো কৰিব পাৰে। তদুপৰি আপুনি সোধা প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰো দিব পাৰে তেওঁ। আচাৰ ব্যৱহাৰতো নাই তেনে কোনো বৈসাদৃশ্য।

যোৱা ২২ জানুৱাৰী ২০২০, বুধবাৰে বাংগালোৰত এই গৰাকী অৰ্ধ মানৱীক এখন সংবাদমেলত চিনাকী কৰি দিয়ে ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে। তেওঁৰ নাম "ব্যোমমিত্ৰা"। ব্যোমমিত্ৰা হ'ল ইছৰোৱে সম্পূৰ্ণ নিজা প্ৰযুক্তিৰে তৈয়াৰী এক যন্ত্ৰমানৱী। মূল সংস্কৃত শব্দ "ব্যোম" মানে আকাশ। অৰ্থাৎ "ব্যোমমিত্ৰা" হ'ল মহাকাশৰ বন্ধু।

২০২০ চনৰ পহিলা জানুৱাৰীৰ দিনটোতেই ইছৰোৰ সঞ্চালক ড° কে. শিৱানে ঘোষণা কৰা ভাৰতৰ প্ৰথম মানৱ পৰিবাহী মহাকাশযান "গগনযান" অভিযানৰ আগে আগে অৰ্থাৎ ২০২০ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত সম্পন্ন হ'ব লগীয়া পৰীক্ষামূলক মহাকাশ অভিযানত ব্যোমমিত্ৰাই অগণন ভাৰতীয়ৰ সপোনবোৰ বুকুত বান্ধি মহাকাশলৈ উৰা মাৰিব। ব্যোমমিত্ৰাৰ মাধ্যমেৰে ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে খটিয়ান ল'ব গগণযান অভিযানৰ সময়ত ভাৰতীয় মহাকাশচাৰী সকলে মুখামুখি হ'ব পৰা সাম্ভাব্য সমস্যাবোৰৰ।

যোৱা বুধবাৰে সাংবাদিক সম্মিলনত সাংবাদিক সকলৰ লগত ব্যোমমিত্রাই মত বিনিময়ো কৰে : 

সাংবাদিক : হাই…!

ব্যোমমিত্রা : হাই ! মই ব্যোমমিত্রা, এটি অর্ধ যন্ত্র মানৱীৰ প্রথম প্রোটোটাইপ। ধন্যবাদ।

সাংবাদিক : গগণযান মহাকাশ অভিযানত আপুনি কেনেধৰণে ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিব?

ব্যোমমিত্রা : মূলতঃ গগণযান অভিযানৰ মহাকাশচাৰী সকলৰ ক্রিয়াকলাপ সমূহৰ পৰীক্ষামূলক 'নকল' কৰি ইছৰোৰ বৈজ্ঞানিক সকলক তথ্য যোগান ধৰাৰ বাবে মোক দায়ীত্ব দিয়া হৈছে।……

ইছৰোৰ বিজ্ঞানী ড° শ্যাম দয়ালৰ মতে মানুহৰ দৰেই কথা বতৰা ক'ব পৰা ব্যোমমিত্রাক অর্ধ-যন্ত্রমানৱী বোলাৰ কাৰণ হৈছে যে ব্যোমমিত্রাৰ দেহত ভৰি দুখন নাই। ব্যোমমিত্ৰাই কেৱল আগলৈ পিছলৈ তথা সোঁ আৰু বাওঁফাললৈ হালিব পাৰে। অৱশ্যে ব্যোমমিত্ৰাই হাতৰ সঞ্চালন সুন্দৰকৈ কৰিব পাৰে।

এতিয়ালৈ ভাৰতৰ এজন মহাকাশচাৰীয়েহে মহাকাশলৈ উৰা মাৰিছে। তেওঁ হ'ল ভাৰতীয় বায়ুসেনাৰ উইং কমাণ্ডাৰ ৰাকেশ শর্মা। তেওঁ মহাকাশলৈ গৈছিল ৰাছিয়াৰ মহাকাশযানৰ জৰিয়তে। এইবাৰ ভাৰতে নিজস্ব মহাকাশযানত মহাকাশলৈ মানুহ পঠিওৱাৰ পৰিকল্পনা কৰি ইতিমধ্যে তাৰ প্ৰস্তুতি আৰম্ভ কৰিছে। ভাৰতৰ মানৱ পৰিবাহী মূল প্ৰকল্প গগণযানৰ আগে আগে পৰীক্ষামূলক ভাৱে ব্যোমমিত্রাই  দুবাৰ মহাকাশলৈ যাব আৰু গগণযান মহাকাশচাৰী সককৰ বাবে মহাকাশৰ পথ প্ৰশস্ত কৰি তুলিব। ইছৰোৰ বিজ্ঞানী সকললৈ এই চেগতে শুভকামনা যাচিলোঁ।

জয় হিন্দ !

দ্য আর্ট অফ টিচিং ছায়েন্স

এটা জাতিক বা দেশ এখনক প্ৰগতিৰ দিশত আগুৱাই নিয়াৰ ক্ষেত্ৰত বিজ্ঞান আৰু প্রযুক্তি বিদ্যাৰ ভূমিকা অপৰিসীম। পৃথিবীখনক বসবাসৰ উপযুক্ত কৰি গঢ়ি তোলাৰ তাড়নাত বা জীৱন ধাৰণৰ মানদণ্ড উন্নত কৰাৰ তাগিদাত আমাৰ চৌপাশৰ সমস্যাৰাজিৰ পৰিত্ৰাণকাৰী হিচাবে জন্ম হৈছে প্রযুক্তি বিদ্যাৰ। যদিওবা ইতিহাসৰ পাত লুটিয়ালে আমি পাওঁ যে এতিয়ালৈ আৱিষ্কৃত সকলোবোৰ প্রযুক্তিয়েই মানৱ সভ্যতাৰ বাবে ইতিবাচক বা কল্যানকামী নহয়, তথাপিও প্ৰযুক্তিক বাদ দি আমি আজি জীয়াই থাকিব নোৱাৰো। আজিৰ দিনত এটা জাতিক বৈজ্ঞানিকভাবে সাক্ষৰ কৰি তুলি ভৱিষ্যতৰ প্রতিযোগিতামূলক বিশ্বত টিকি থকাৰ বাবেই বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যা এক অপৰিহাৰ্য বিষয়।

যিখন দেশে বিজ্ঞান শিক্ষাক গুৰুত্বসহকাৰে  বিবেচনা কৰে অথবা বিজ্ঞানৰ হকে নিজৰ মানুহকবোৰক উদ্বুদ্ধ কৰে সেইখন দেশে ভবিষ্যতৰ দিগদৰ্শনৰ ক্ষেত্ৰত অগ্রণী ভূমিকা ৰাখে। বিজ্ঞানে দেশ এখনৰ সামগ্ৰিক উন্নয়নৰ পৰিকাঠামো তৈয়াৰ কৰে। তেনেক্ষেত্ৰত দেশ এখনৰ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মক সুপৰিকল্পিত ভাৱে বিজ্ঞান শিক্ষাৰে শিক্ষিত কৰি তোলাতো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়। 

কিন্তু বিজ্ঞানৰ শিক্ষাদান সহজ কাম নহয়। তাৰ বাবে প্ৰয়োজন একোজন সার্থক বিজ্ঞান শিক্ষকৰ। সাৰ্থক বিজ্ঞান শিক্ষকৰ শিক্ষাদান কৌশলত দুটা বিশেষ গুণ থাকে। ইয়াৰ প্ৰথমটো হ'ল ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক বিজ্ঞান শিক্ষাৰ বাবে অনুপ্ৰেৰিত কৰি বিষয়টোৰ বাবে আগ্ৰহী কৰি তোলা আৰু দ্বিতীয়তে বিজ্ঞানৰ জটিল বিষয়বোৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সন্মুখত অতি সহজভাবে উপস্থাপন কৰা। এই দুয়োটা বিষয় এটা আনটোৰ লগত ওতঃপ্ৰোত ভাবে জড়িত। শিক্ষকজনে বিজ্ঞানৰ জটিল বিষয়বোৰ সহজভাবে উপস্থাপন কৰাত ব্যৰ্থ হ'লে শিক্ষার্থীসকলে বিজ্ঞান শিক্ষণৰ বাবে অনুপ্রেৰিত নহয়। আনহাতে শিক্ষাৰ্থীসকল বিজ্ঞান শিক্ষণৰ বাবে অনুপ্রেৰিত নহ'লে বিজ্ঞান শিক্ষা ফলপ্ৰসু হ'ব নোৱাৰে। এনে সমস্যাৰাজিৰ পৰা হাত সৰাৰ একমাত্ৰ সমাধান হ'ল বিজ্ঞান শিক্ষণৰ কৌশল অথবা "দ্য আর্ট অফ টিচিং ছায়েন্স"। 

এজন ছাত্ৰই দেখি, শুনি, অনুভৱ কৰি আৰু কল্পনা কৰিয়েই শিকে। অৰ্থাৎ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে শিক্ষাগ্ৰহণৰ বেলিকা "ছেঞ্চ অর্গেন" বা ইন্দ্ৰিয়সমূহ ব্যবহাৰ কৰে। কোনটো ছেঞ্চ অৰ্গেন কাৰ ক্ষেত্ৰত বেছি কার্যকৰী সেইটো নির্ভৰ কৰে ব্যক্তি বিশেষৰ ওপৰত। যদি এনে হয় যে শিক্ষাগ্ৰহনৰ বিষয়টোত থকা কোনো এটা বস্তু ইমানেই ক্ষুদ্র যে ইয়াক চকুৰে দেখা নেযায় (যেনে: ইলেক্ট্ৰণ বা প্ৰটন) বা বিষয়বস্তুৰ অন্তৰ্গত শব্দটো ইমানেই সৰু যে এই শব্দ কানেৰে শুনা নেযায় (যেনে: অৱশব্দ বা অতিশব্দ) অথবা বিষয়বস্তু ইমান দূৰত্বৰ যে আমি তাক কল্পনাও কৰিব নোৱাৰো; তেনেক্ষেত্রত ছাত্ৰজনে বা শিক্ষকজনে কি কৰা উচিত ? বিজ্ঞ সকলৰ মতে এইক্ষেত্রত শিক্ষকজনৰ প্ৰধান কৰ্তব্য হ'ল ছাত্ৰজনৰ কল্পনাশক্তিক জাগ্রত কৰা। যিজন শিক্ষকে এই কামটো সুচাৰুৰূপে কৰিব পাৰে তেওঁ প্ৰকৃততে এজন আদৰ্শ বিজ্ঞান শিক্ষক।

এজন শিক্ষকে যেতিয়া এটি জটিল বিষয় ছাত্ৰ ছাত্ৰীৰ সম্মুখত উপস্থাপন কৰে, তেতিয়া ছাত্ৰ ছাত্ৰীসকলে বিষয়টো সম্বন্ধে নিজস্ব কল্পনাৰে বিষয়টোৰ এটি মডেল তৈয়াৰ কৰি লয়। এই মডেলটো ছাত্ৰ বা ছাত্ৰীগৰাকীয়ে কিমান সার্থকভাবে তৈয়াৰ কৰিব পাৰিছে সেইটো নিৰ্ভৰ কৰিব শিক্ষকজনৰ শিক্ষণ পদ্ধতি তথা ছাত্ৰজনৰ কল্পনাশক্তিৰ ওপৰত। 

বিজ্ঞান শিক্ষাদান এটা মেজিকৰ দৰে কৌশলযুক্ত। মেজিকটো (বিষয়বস্তু) ভালদৰে উপস্থাপন কৰিব পাৰিলে ছাত্ৰ-ছাত্ৰী সকল বিজ্ঞানৰ প্ৰতি আকৰ্ষণ হয় আৰু বিষয়বস্তু সম্বন্ধে ধাৰণা সৃষ্টি কৰাৰ আনন্দেৰে তেওঁলোক ৰোমাঞ্চিত হয় আৰু তেতিয়াই শিক্ষার্থীজনৰ মনত বিভিন্ন প্রশ্নৰ অৱতাৰণা হয় যেনে: কিয়, কি বা কেনেকৈ? ছাত্ৰ ছাত্ৰীৰ মনত এনে কৌতুহল সৃষ্টি কৰাব পৰাটোৱেই একজন সাৰ্থক শিক্ষকৰ লক্ষণ। কোনো এটা বিশেষ ঘটনা সম্পর্কে কৌতুহলী কৰি তোলা অথবা এটা অজানা বিষয় সম্বন্ধে মনত সৃষ্টি হোৱা প্রশ্নৰ উত্তৰ বিচৰাৰ সঠিক পদ্ধতি অনুসন্ধান কৰিবলৈ যি শিক্ষকে তেওঁৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক শিকাব পাৰিছে, তেখেতই প্ৰকৃততে সফল শিক্ষক।

এজন শিক্ষকৰ আৰু এটা গুৰু দায়িত্ব হ'ল তেওঁৰ ছাত্ৰ বা ছাত্ৰীগৰাকীক বিজ্ঞান মানসিকতাৰে গঢ় দিয়া। বিজ্ঞান মানসিকতাৰে গঢ় লোৱা এগৰাকী ছাত্ৰ বা ছাত্ৰীয়ে তেওঁৰ চৌপাশৰ প্রকৃতি আৰু পৰিবেশৰ পৰা জ্ঞান আহৰণ কৰিবলৈ আগ্ৰহী হয়। তেওঁলোকে বিজ্ঞান সম্পর্কীয় বিভিন্ন বিষয়ৰ আলোচনাত অংশগ্ৰহন কৰিবলৈ সক্ষম বা আগ্ৰহী হয়। তেওঁলোকে কোনো এটা সমস্যা চিনাক্ত কৰি অনুসন্ধান আৰু প্রমাণৰ ভিত্তিত সিদ্ধান্ত ল'ব পৰাকৈ পাৰ্গত হৈ উঠে।

বিজ্ঞানৰ বিষয়বস্তু উপস্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত শিক্ষক এজনে বাস্তৱতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰাতো বাঞ্চনীয়। ইয়াৰ ফলত শিক্ষার্থীজনে দুটা সুবিধা পাব :- প্ৰথমতে, পাঠ্যপুথিৰ লগত বাস্তৱ জীৱনৰ সম্পৃক্ততা আৰু দ্বিতীয়তে বিজ্ঞান মানসিকতাৰে গঢ় লোৱা হেতুকে কোনো পৰিঘটনা এটি বিশ্লেষণ কৰাৰ যোগ্যতা।

ভৱিষ্যত প্ৰজন্মক সঠিক পথেৰে পৰিচালিত কৰি তেওঁলোকৰ মনত বিজ্ঞান মানসিকতা সৃষ্টি কৰা তথা দেশৰ আৰু জাতিৰ স্বাৰ্থত একোজন ভৱিষ্যতৰ বৈজ্ঞানিক সৃষ্টি কৰাৰ গুৰু দায়িত্ব লৈ শ্ৰেণীকোঠাত মনোনিবেশ কৰাটো প্ৰতিজন বিজ্ঞান শিক্ষকৰেই নৈতিক দায়িত্ব। এই চেগতে দেশ তথা জাতিৰ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মক দিকদৰ্শন দি অহা সকলো শিক্ষকলৈ প্ৰণাম যাচিছোঁ।

গগনযান আৰু ভাৰতীয় মহাকাশচাৰী

আকাশে হাত বাউলি মাতে। মানুহে কাহানিও আকাশৰ নিমন্ত্ৰণ প্ৰত্যাখ্যান কৰা নাই। এই ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ বিজ্ঞানীসকলো আগৰণুৱা। আমাৰ মহাকাশ যাত্ৰা নতুন নহয়। ১৯৭৫ চনৰ প্ৰথম ভাৰতীয় কৃত্ৰিম উপগ্ৰহ "আৰ্যভট্ট"ৰ পৰা আৰম্ভ কৰি আজিৰ "চন্দ্ৰযান-২" লৈকে এক দীঘলীয়া পথ অতিক্ৰম কৰিছে ইছৰোয়ে। আৰু এতিয়া…

বিক্রম লেণ্ডাৰৰ ব্যর্থতা পাহৰি, গগনযান মিছনৰ কথা ইতিপূৰ্বেই ঘোষণা কৰি থৈছিল ভাৰতীয় মহাকাশ গবেষণা সংস্থা বা ইছৰোৱে। এই মিছনৰ জৰিয়তে এইবাৰ ভাৰতে মহাকাশলৈ মানুহ পঠিয়াব। ইয়াৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় প্ৰস্তুতিৰ লগতে চাৰিজন ভাৰতীয়ক গগনযানৰ মহাকাশচাৰী হিচাবে নিৰ্বাচিত কৰি পেলোৱা হৈছে। তেওঁলোক আটাইকেইজন "ইণ্ডিয়ান এয়াৰফোৰ্চ" বা ভাৰতীয় বায়ুসেনাৰ পাইলট। অহা ২০২০ চনৰ ৪ জানুৱাৰীৰ পৰা ৰাছিয়াত তেওঁলোকৰ প্ৰশিক্ষণ আৰম্ভ হ'ব। গগনযানৰ লগতে ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে চন্দ্রযান-৩ৰ বাবেও একেলগে কাম কৰি আছে। অতি ভাল খৱৰ যে ভাৰত চৰকাৰেও এই দুয়োটা মিছনলৈ সেউজ সংকেত প্ৰেৰণ কৰাৰ লগতে বাজেটৰ ধনো মোকলাই দিছে।

আজি ২০২০ চনৰ পহিলা জানুৱাৰীৰ দিনটোতেই ইছৰোৰ পৰা লাভ কৰা এই খৱৰে দেশৰ প্ৰতিজন নাগৰিকৰ লহতে আমাকো উৎসাহিত কৰিছে। ইছৰোৰ সঞ্চালক ড° কে. শিৱানে আজি ঘোষণা কৰে যে ২০২০ চনটো ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে মূলতঃ উচৰ্গা কৰিছে ভাৰতৰ প্ৰথম মানৱ পৰিবাহী মহাকাশযান "গগনযান" আৰু আগন্তুক চন্দ্ৰযান-৩ প্ৰকল্পৰ নামত। ইছৰোৰ গগনযান প্রকল্পৰ উদ্দেশ্য হ'ল মহাকাশলৈ তিনি সদস্যৰ এটি দল মহাকাশচাৰী হিচাবে প্ৰেৰণ কৰা। তেওঁলোকে সাত দিন মহাকাশত কটাই বিভিন্ন গৱেষণা সম্পন্ন কৰিব। বিগত ২০১৯ চনৰ সময়চোৱাত ভাৰতীয় মহাকাশ গবেষণা সংস্থা বা ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকল এই বিষয়ত অনেক দূৰ আগুৱাই গৈছে।

মহাকাশলৈ মানুহ প্ৰেৰণ কৰাৰ প্রকল্প ইছৰোৰ অন্যান্য সফল প্রকল্পবোৰতকৈ অনেক কঠিন। জোনবাই বা মংগললৈ মহাকাশযান পঠোৱাতকৈ এই প্রকল্প অনেক গুণে কঠিন। মহাকাশলৈ মানুহ পঠিয়াবলৈ এনে এক পদ্ধতি অবলম্বন কৰিব লাগিব, যাতে পৃথিবীৰ কক্ষপথ এৰি মহাকাশযানখন মহাশূণ্যলৈ গতি কৰাৰ পিছত সেই যানখন পুনৰ পৃথিৱীলৈ ঘূৰাই আনিব পৰা যায়। তদুপৰি মহাকাশযানখন এনেদৰে সাজিব লাগিব যাতে মহকাশচাৰী সকলে মহাশূণ্যৰ মাজতো পৃথিবীৰ দৰেই এটা পৰিবেশত থাকিব পাৰে। বিগত ২০১৪ চনৰ পৰাই ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকলে এনে কিছুমান জটিল কামত ব্যস্ত হৈ আছে।

এই মিছনৰ আন এক গুৰুত্বপূর্ণ কাম হ'ল এনে এখন মহাকাশযান তৈয়াৰ কৰা, যিয়ে মহাশূণ্যত যথেষ্ঠ ওজন বহন কৰিব পৰাকৈ সক্ষম। মানব বহনকাৰী মহাকাশযান এখনে অতি কমেও ৬ টন ওজন বহন কৰিব পৰা হ'ব লাগে। ইছৰোৰ প্রধান উৎক্ষেপণযান পি.এছ.এল.ভি, যিখন ইতিপূৰ্বে চন্দ্রযান আৰু মংগলযান মিছনত ব্যবহৃত হৈছিল, সেইখনৰ বহন ক্ষমতা মাত্ৰ ২ টন। সেয়াও পৃথিবীৰ পৰা ৬০০ কিলোমিটাৰ দূৰত্বৰ নিৰ্দিষ্ট কক্ষপথ এটালৈহে। সেইবাবে ইছৰোত সম্প্ৰতি প্রস্তুতি চলিছে GSLV MK-IIIৰ দৰে অধিক শক্তিশালী মহাকাশযান তৈয়াৰ কৰাৰ। এই GSLV MK-III উৎক্ষেপণযান মহাকাশৰ অতি গভীৰ অংশলৈ অধিক ওজন কঢ়িওৱাৰ বাবে সক্ষম।ক্রায়োজেনিক প্রযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰি GSLV MK-III মহাকাশযান তৈয়াৰ কৰা কামত ইতিমধ্যে ইছৰোৰ বিজ্ঞানীসকল সফল হৈছে।

কিছু বছৰ আগলৈকে ভাৰতবৰ্ষৰ যুৱচামক মহাকাশ বিজ্ঞান অথবা ISROৰ বিভিন্ন পৰিকল্পনা সমূহৰ বিষয়ে বিশেষ আগ্ৰহী যেন দেখা নগৈছিল।  কিন্তু "মংগলযান-১"ৰ সফলতাৰ পিছত মহাকাশ তথা ইছৰোৰ প্ৰতি যুৱচাম আকৰ্ষিত হৈছে আৰু প্ৰতিটো মহাকাশ অভিযানৰ খা-খবৰ ল'বলৈ আৰম্ভ কৰিছে। "চন্দ্ৰযান-২" অভিযানত শিশুৰ পৰা আৰম্ভ কৰি জেষ্ঠজনলৈ সকলো স্তৰৰ লোকে যেনেদৰে দিন-ৰাতি একাকাৰ কৰি প্ৰতিটো মূহূৰ্তৰ খবৰ পাবলৈ ব্যাকুল হৈ আছিল, এই উৎসাহ সঁচাকৈয়ে সন্তোষজনক আৰু ভাৰতৰ মহাকাশ বিজ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰখনলৈ নিসন্দেহে এক সুখৱৰ। নতুন বছৰৰ প্ৰথম দিনটোতেই ইছৰোৰ পৰিকল্পনা সদৰি কৰাত আমি গৌৰৱান্নিত। ইছৰোৰ প্ৰতিজন বিজ্ঞানীলৈ আমাৰ শুভকামনা যাচিছোঁ।

কপটতাহীন চকুলো আৰু প্ৰতিশ্ৰুতি

মহাকাশ পৰিক্ৰমাৰ দিশত ভাৰতবৰ্ষৰ নাম পৃথিৱীৰ মানচিত্ৰত সোণোৱালী আখৰেৰে লিখাৰ ঐকান্তিক প্ৰচেষ্টা কৰা ইছৰোৰ সঞ্চালক ড° কে. শিৱান চাৰৰ চকুলোৱে আজিও মোৰ অন্তৰখন জোকাৰি যায়। তেখেতৰ চকুলোত আছে সফল হোৱাৰ দুৰ্বাৰ আকাংক্ষা আৰু প্ৰতিশ্ৰুতি। ড° কে. শিৱান চাৰলৈ সশ্ৰদ্ধ প্ৰণাম 🙏

(বিগত ২০১৯ চনৰ এখন আপুৰুগীয়া ছবি)

The Tears of Sincerity... 

The tears that ISRO Chief Dr. K. Sivan shed after the genuine effort he rendered to put India's name on top of the world map in space missions were silent but they made my heart heavy till today. These drops of tears have a promise of success in near future. Much respect for K. Sivan sir 🙏

(An unforgettable photo of year 2019)