Friday 24 July 2020

শ্বেতগহ্বৰৰ ধাৰণা


বিস্ময়েৰে ভৰা আমাৰ এই বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড। পাৰাপাৰ হীন অসীম বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডখনক বুজি উঠিবলৈ অহৰ্নিশে প্ৰচেষ্টা চলাই গৈছে বিজ্ঞানীসকলে। তেওঁলোকৰ দ্বাৰা এতিয়ালৈ আৱিষ্কৃত অনেকবোৰ তথ্যৰেই বাস্তৱিক অস্তিত্ব আছে যদিও এনে অনেক তথ্যৰ সন্ধানো আমাক বিজ্ঞানী সকলে দিছে, যিবোৰ তথ্যৰ অস্তিত্ব কেৱল তাত্বিক ভাবেই সত্য। এনে তাত্বিক বিষয়বোৰৰ ভিতৰত এটা হ'ল White hole বা "শ্বেত গহ্বৰ"।

শ্বেত গহ্বৰ সম্পর্কে জনাৰ আগতে আমি ব্লেক হোল বা কৃষ্ণ গহ্বৰ সম্পর্কে এটা ধাৰণা তৈয়াৰ কৰি লোৱা প্ৰয়োজন। ব্লেক হোলবোৰ হ'ল মহাবিশ্বৰ এনে কিছুমান বস্তু যাৰ আয়তন অতি নগন্য কিন্তু ইয়াৰ ভৰ আৰু ঘনত্ব অতি বেছি। অতি বৃহৎ আকাৰৰ মৃত নক্ষত্ৰবোৰেই জন্ম দিয়ে একো একোটা কৃষ্ণ গহ্বৰৰ। যেতিয়া এটা বিশালকায় তৰাৰ নিজৰ ইন্ধন শক্তি শেষ হৈ আহে তেতিয়া ই প্ৰথমতে সংকুচিত হবলৈ আৰম্ভ কৰে আৰু এনেকুৱা এটা পৰ্যায় পাই যে ই নিজৰেই ভৰ আৰু মাধ্যাকৰ্ষণ বল সহিব নোৱাৰা হয়। ফলত তৰাটো ইমানেই সংকুচিত হয় যে তৰাটো বিস্ফোৰিত হৈ ব্ৰহ্মাণ্ডৰ বুকুত সিঁচৰিত হৈ যায়। তৰাৰ এনে প্ৰচণ্ড বিষ্ফোৰণক "চুপাৰ নোভা" বুলি কোৱা হয়। ইয়াৰ পিছতো তৰাটোৰ ঘনত্ব বৃদ্ধি হৈ থাকে আৰু ই ইমানেই সৰু এক বিন্দু সদৃশ অৱস্থা পায় যে এই তৰাটো আমি কেতিয়াও দেখা নেপাওঁ। পদাৰ্থৰ আয়তন যিমানেই কমি যায়, তাৰ ঘনত্বও সিমানেই বাঢ়ি যায়। সেয়ে তৰাটো অতি বৃহৎ ভৰ আৰু ঘণত্বযুক্ত এক অদৃশ্য বিন্দুলৈ পৰ্যবেশিত হয়। মৃত তৰাটোৰ এই  অন্তিম অৱস্থাটোকেই কৃষ্ণ গহ্বৰ বুলি কোৱা হয়। ইয়াৰ মহাকর্ষণীয় বল ইমানেই বেছি যে ইয়াৰ পৰা কোনো বস্তু আনকি পোহৰো বাহিৰলৈ আহিব নোৱাৰে। সেয়ে কৃষ্ণ গহ্বৰবোৰ অন্ধকাৰ।

এই ব্লেকহোল বা কৃষ্ণগহ্বৰৰ থিক বিপৰীত ধাৰণাটোৱেই হ'ল “হোৱাইট হোল” বা শ্বেত গহ্বৰ। ব্লেকহোলে যেনেদৰে সকলো বস্তুকেই নিজৰ কেন্দ্ৰ অভিমুখে টানি নিয়ে, হোৱাইট হোল বা শ্বেত গহ্বৰবোৰে তাৰ থিক ওলোটা ভাৱে সকলো বস্তুকেই নিজৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা বাহিৰৰ দিশে থেলি পঠিয়ায়। সেয়েহে শ্বেত গহ্বৰবোৰ উজ্জ্বল আভাযুক্ত বুলি ধাৰণা কৰা হয়।

কিন্তু কি এই হোৱাইট হোল বা শ্বেত গহ্বৰবোৰ ? বিজ্ঞানী সকলৰ মতে প্রতিটো ব্লেকহোলৰেই একোটা শেষ পর্যায় আছে। এটা ব্লেকহোল যেতিয়া ইয়াৰ জীৱন পৰিক্ৰমাৰ শেষ পৰ্যায়ত আহি উপনীত হয়, তেতিয়া ব্লেকহোলটোৱে ইয়াৰ জীৱন কালত শোষণ কৰা সকলোবোৰ বস্তুৱেই লাহে লাহে বৰ্জন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। আৰু তেতিয়াই জন্ম হয় একোটা হোৱাইট হোল বা শ্বেত গহ্বৰৰ। কেলিফোর্নিয়া ইনষ্টিটিউত অফ টেকনোলজীৰ পদার্থবিজ্ঞানী শ্বিন কেৰলে  হোৱাইট হোলৰ বিষয়ে কৈছে যে : “ব্লেক হোলবোৰ এনে কিছুমান স্থান য'ৰ পৰা কোনো ৱস্তুৱেই ঘূৰি আহিব নোৱাৰে; আনহাতে হোৱাইট হোলবোৰ এনে কেতবোৰ স্থান য'ৰ পৰা অহা কোনো বস্তুৱেই পুনৰ তালৈ ঘূৰি যাব নোৱাৰে।"  ব্লেকহোলৰ ক্ষেত্রত ঘটনা দিগন্ত বা Event Horizonৰ মাধ্যমেৰে কোনো এটা বস্তু ইয়াত প্রৱেশ কৰিব পাৰে কিন্তু হোৱাইট হোলৰ ক্ষেত্রত ঘটনা দিগন্তৰ মাধ্যমেৰে সকলোবোৰ বস্তু বাহিৰলৈ ওলাই আহে। 

এই ব্লেক হোল আৰু হোৱাইট হোলৰ পৰাই ওর্ম হোল ধাৰণা এটাও গঢ় লৈ উঠিছে। গৱেষক বিজ্ঞানী সকলৰ মতে শ্বেত গহ্বৰবোৰ হ'ল ব্লেকহোলৰ শেষ প্রান্ত। অষ্ট্ৰিয়াৰ লুডউইগ ফ্লেম নামৰ বিজ্ঞানী গৰাকীৰ মতে মহাবিশ্বৰ যিকোনো  দুটা বিশেষ প্রান্তৰ মাজত ব্লেক হোল আৰু হোৱাইট হোলে পোনপটীয়া সংযোগ স্থাপন কৰিব পাৰে। এই ক্ষেত্ৰত ব্লেক হোলবোৰ হ'ল  “প্রবেশ পথ” আৰু হোৱাইট হোলবোৰ “প্ৰস্থান পথ”।  ব্লেক হোলে শোষণ কৰা সমস্ত পদার্থবোৰ মহাবিশ্বৰ আন এটা প্ৰান্তত থকা হোৱাইট হোলেৰে নিষ্কাষিত হয়। এনেদৰে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড বুকুত থকা একোটা ব্লেক হোলক আন এটা হোৱাইট হোলেৰে সংযুক্ত কৰা তাত্বিক সংযোগী সুৰংগ পথটোৱেই এটা ওর্মহোল। এই ওর্মহোলেৰে কোনো বস্তু প্রৱেশ কৰাৰ পিছত হোৱাইট হোলে সেই বস্তুৰ অংশবোৰ মহাবিশ্বৰ বিভিন্ন স্থানলৈ নিক্ষেপ কৰিব পাৰে।

কৃষ্ণগহ্বৰ বা ব্লেকহোলৰ দৰেই শ্বেত গহ্বৰবোৰো বিজ্ঞানৰ এক আলোচ্য বিষয়। কিন্তু ইয়াৰ অস্তিত্বক লৈ বিজ্ঞানীসকলৰ মাজত মতানৈক আছে। কাৰণ শ্বেতগহ্বৰ বা হোৱাইহোলৰ অস্তিত্ব সম্পর্কে গাণিতিক প্ৰমাণৰ বাহিৰে বিজ্ঞানীসকলৰ হাতত অধিক তথ্য নাই।

Monday 20 July 2020

The Eagle has landed


আজি ২০ জুলাই, ২০২০ চন। জোনবাইৰ বুকুত মানুহৰ পদাৰ্পণৰ গৌৰৱময় ৫১ টা বছৰৰ বৰ্ষপূৰ্তি। ১৯৬৯ চনৰ ১৬ জুলাইৰ দিনা বহু আকাংক্ষিত সেই ঐতিহাসিক চন্দ্ৰ অভিযানটো আৰম্ভ হৈছিল "চাটাৰ্ণ-৫" নামৰ এটা শক্তিশালী ৰকেটে কঢ়িয়াই লৈ যোৱা ‘'এপ'লো-১১’'ৰ জৰিয়তে। যদিও সেই ঐতিহাসিক চন্দ্ৰ অভিযানৰ পিছত একাধিকবাৰ মানুহ চন্দ্ৰৰ বুকুলৈ গৈছে, তথাপিও এপ'লো-১১ অৱতৰণৰ ৫১ টা বছৰ পূৰ্ণ হোৱা সেই মাহেন্দ্রক্ষণটো মানৱ সভ্যতাৰ ইতিহাসৰ এক বৰ্ণিল অধ্যায়। এতিয়ালৈ জোনবাইৰ বুকুত ছটা সফল মানৱ অভিযান সম্পন্ন হৈছে আৰু সৰ্বমুঠ ১২ জন মানুহে জোনবাইত খোজ পেলাইছে।

১৬ জুলাই ১৯৬৯ চন। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্রৰ স্থানীয় সময় অনুসৰি সময় তেতিয়া ৰাতিপুৱা ৬ বাজি ৪৫ মিনিট। তিনিজন মহাকাশচাৰী নীল আৰ্মষ্ট্ৰং, এডুইন এলড্ৰিন আৰু মাইকেল কলিন্সে ৰাতিপুৱাৰ আহাৰ কৰি মহাকাশ অভিযানৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় পোচাকবোৰ পিন্ধি ধীৰে ধীৰে প্ৰক্ষেপণৰ বাবে সাজু হৈ থকা ৰকেটেৰ ভিতৰত প্ৰৱেশ কৰিলে। সমগ্ৰ বিশ্বৰ মানুহৰ চকু টেলিভিচনৰ পৰ্দাত। পুৱা থিক ৯ বাজি ৩২ মিনিটত নাছাৰ ‘'চাটাৰ্ণ-৫’' ৰকেটেৰ ইঞ্জিনে গৰ্জন কৰি উঠে আৰু অগণন লোকৰ হৰ্ষধ্বনিৰ মাজতে চাটার্ন-৫ ৰকেটটো মহাকাশলৈ উৰা মাৰিলে।

চাটাৰ্ণ-৫ ৰকেটটোৰ উচ্চতা ৩৬৪ ফুট আৰু ইয়াৰ মুঠ ওজন আছিল ২ লাখ ৩৯ হাজাৰ ৭২৫ কিলোগ্রাম ! ৰকেটটোৱে কঢ়িয়াই নিয়া এপ'লো-১১ৰ ওজন আছিল ৪৫ হাজাৰ ৭০২ কিলোগ্রাম। এই বিশাল ৰকেটটোৰ উৎক্ষেপনৰ বাবে ইন্ধন প্ৰজ্বলনৰ কালত যি বিস্ফোৰণ হৈছিল, তাৰ প্ৰভাৱত উৎক্ষেপনস্থলীৰ চৌপাশে প্ৰায় ১০ কিমি ব্যাসাৰ্ধৰ স্থানত ভূমিকম্প সদৃশ জোকাৰণিৰ সৃষ্টি হৈছিল। 

উৎক্ষেপণৰ পিছত নিৰ্দিষ্ট কক্ষপথেৰে চাটাৰ্ণ-৫ ৰকেটটো পৃথিৱীৰ চৌদিশে ঘূৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। এনেদৰে ঘূৰি থকাৰ কাৰণ হ'ল পৃথিৱীৰ মাধ্যাকৰ্ষণ বল অতিক্ৰম কৰি চন্দ্ৰ অভিমূখে গতি কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয় "পলায়ন বেগ" (১১.২ কিমি প্ৰতি ছেকেণ্ড) লাভ কৰা। এনেদৰে ক্ৰমান্বয়ে অধিক ব্যাসাৰ্ধৰ কক্ষপথলৈ অগ্ৰসৰ হৈ শেষত জোনবাই অভিমূখে গতি কৰে চাটার্ন-৫ নামৰ ৰকেটটোৱে। 

চাটাৰ্ণ-৫ ৰকেটটো জোনবাইৰ মাধ্যাকৰ্ষণ ক্ষেত্ৰৰ ভিতৰত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ সময় লাগিছিল প্ৰায় ৭০ ঘণ্টা বা তিনি দিন। ১৯৬৯ চনৰ ২০ জুলাইৰ দিনা চাটার্ন-৫ৰ এপ'লো-১১ক জোনবাইৰ চৌদিশে এক কক্ষপথত সফলতাৰে স্থাপন কৰি জোনবাইৰ চৌদিশে প্রদক্ষিণৰত কৰি ৰাখি ৰকেটখনৰ পৰা ঈগল নামৰ লেণ্ডাৰখন আঁতৰ কৰাৰ এক জটিল পৰিক্ৰমা সমাপণ কৰা হয়। ইতিমধ্যে চন্দ্ৰত অৱতৰণৰ বাবে এপ'লো-১১ৰ পৰা নীল আৰ্মষ্ট্ৰং আৰু এডুইন (বাজ) এলড্ৰিনে "ঈগল"ত প্ৰৱেশ কৰিছিল। আনহাতে মাইকেল কলিন্সে অকলে এপ'লো-১১ক জোনবাইৰ চৌদিশে প্ৰদক্ষিন কৰোৱাই ৰাখিছিল।
  
লাহে লাহে "ঈগল" লেণ্ডাৰখন এপ'লো-১১ৰ পৰা আঁতৰি জোনবাইৰ বুকুলৈ ধাৱিত হ'ল। নাছাৰ কণ্ট্ৰ'ল ৰুমত বিজ্ঞানীসকলৰ লগতে বিশ্বৰ জনগন উৎকণ্ঠিত। সময়বোৰ যেন বৰ ধীৰ গতিৰে আগবাঢ়িছে। ২ ঘণ্টা ২১ মিনিট যোৰা এক জটিল পৰিক্ৰমাৰ জৰিয়তে ধীৰে ধীৰে ঈগল আগবাঢ়িছে জোনবাইৰ Sea of Tranquility নামৰ নিৰ্দিষ্ট স্থান টুকুৰাৰ দিশে। আৰু অৱশেষত কোনো অসুবিধাৰ সন্মুখীন নোহোৱাকৈ আমেৰিকাৰ সময় অনুসৰি বিয়লি ৪ বাজি ১৮ মিনিটত ঈগলে জোনবাইৰ বুকু স্পৰ্শ কৰে। ইয়াৰ ক্ষন্তেক পিছতেই এখন জখলাৰে ঈগলৰ পৰা নামি আহি জোনবাইৰ বুকুত প্ৰথমবাৰলৈ খোজ পেলালে নীল আৰ্মষ্ট্ৰঙে। মানৱ সভ্যতাৰ ইতিহাসত ই এক উল্ল্যেখযোগ্য উপলব্ধি। জোনবাই বুকুত ভৰি থৈ নীল আৰ্মষ্ট্ৰঙে কৈ পেলাইছিল : The Eagle has landed. That's one small step for a man, one giant leap for mankind.

জোনবাইৰ বুকুত নীল আৰ্মষ্ট্ৰঙৰ অৱতৰণৰ কিছু সময় পিছত বাজ এডুইন এলড্ৰিনো জোনবাইৰ বুকুত নামিল। দুয়ো মিলি আমেৰিকাৰ পতাকাখন জোনবাইৰ মাটিত পুতি অন্যান্য যাৱতীয় কামবোৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। এটি বিশেষ বেগত তেওঁলোকে নমুনা হিচাবে প্ৰায় ২১ কিলোগ্রাম জোনবাইৰ মাটি আৰু শিল ভৰাই ল'লে। দুয়ো জোনবাইৰ বুকুত ইফালৰ পৰা সিফাললৈ দুপিয়াই দুপিয়াই খোজকাঢ়ি চালে, জপিয়াই চালে, কেমেৰাৰে অসংখ্য ফটো তুলিলে তদুপৰি পৃথিৱীৰ বিজ্ঞানীসকলৰ লগত কথাও পাতিলে। পৃথিৱীতেই নিৰ্ধাৰণ কৰি পঠিওৱাৰ দৰে দুয়ো জোনবাইৰ বুকুত মুঠ ২১ মিনিট ৩১ ছেকেণ্ড অতিবাহিত কৰি পুনৰ ঈগলত প্ৰৱেশ কৰে ওভটনি যাত্ৰাৰ বাবে। ঈগলে জোনবাইৰ দেশৰ পৰা পুনৰ উৰা মাৰি জোনবাইৰ চৌদিশে নিৰ্দিষ্ট কক্ষপথেৰে পৰিভ্ৰমণ কৰি থকা এপ'লো-১১ৰ লগত "ডকিং" (সংযোগ স্থাপন) কৰে। 

তাৰপিছত পৃথিৱীলৈ ওভটনি যাত্ৰা। মুঠ ৮ দিন ৩ ঘণ্টা ১৮ মিনিট ৩৫ ছেকেণ্ডৰ জোনবাইৰ দেশৰ যাত্ৰা সম্পূৰ্ণ কৰি ১৯৬৯ চনৰ ২৪ জুলাইৰ দিনা  দিনৰ ১২ বাজি ৫০ মিনিটত প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ মাজৰ হাৱাই দ্বীপপূঞ্জৰ পৰা প্ৰায় ৯০০ মাইল দূৰৰ পূৰ্ব নিৰ্ধাৰিত  স্থানত এপ'লো-১১ৰ তিনিও মহাকাশচাৰীয়ে নিৰাপদে অৱতৰণ কৰে।

নাছাৰ এই চন্দ্ৰ অভিযানক কিছুমান মানুহে সন্দেহৰ চকুৰেও চায়। তেওঁলোকৰ মতে নাছাই কেতিয়াও জোনবাইত অৱতৰণ কৰা নাই। ১৯৭৬ চনৰ মাজভাগৰ পৰা তেনে এক ধাৰণাক সজাই পৰাই Bill Kaysing নামৰ এজন লিখকে লিখি উলিয়াই তেওঁৰ self-published গ্ৰন্থ "We Never Went to the Moon"। ১৯৮০ চনত "Flat Earth Society"ৰ সদস্যসকলেও নাছাৰ চন্দ্ৰ অভিযানক এখন চিনেমা বুলি উপহাস কৰে। এনেবোৰ ভুল ধাৰণাৰ পৰা সৰ্বসাধাৰণক আঁতৰি থাকিব পৰাকৈ নাছাই প্ৰমাণ সহকাৰে তথ্যৰ যোগান ধৰিছে যদিও পৃথিৱীখন চেপেটা বুলি আজিও বিশ্বাস কৰা "Flat Earth Society"ৰ সদস্যসকলক সৈমান কৰাব পাৰিছে বুলি আমাৰ মনে ধৰা নাই। 

যা হওঁক, আজি ২০ জুলাই, ২০২০ তাৰিখে মানুহৰ প্ৰথম চন্দ্ৰ অভিযানৰ ৫১তম বৰ্ষপূৰ্তিত নাছালৈ আমাৰ অভিনন্দন যাচিলোঁ।

Saturday 18 July 2020

কালপুৰুষ বা অৰায়ন তাৰকামণ্ডল



প্রাচীনকালত যেতিয়া মানুহে আকাশখন পিটপিটাই অজস্র তৰা আৱিষ্কাৰ কৰিছিল, তেতিয়াৰ পৰাই তেওঁলোকে তৰাৰ থুপবোৰৰ গঠন অনুসৰি তৰাৰ বিভিন্ন থুপবোৰক তাৰকামণ্ডল হিচাবে বিভক্ত কৰিছিল। প্রাচীন কালত মানুহে বিভিন্ন কাল্পনিক চৰিত্ৰৰ আকৃতি অনুসৰি আকাশৰ তৰাবোৰক মুঠ ৪৮ টা তাৰকামণ্ডলত ভাগ কৰিছিল। সেই ৪৮ টা তাৰকামণ্ডলৰ ভিতৰত অৰায়ন বা কালপুৰুষ তাৰকামণ্ডল অন্যতম। 

অৰায়ন তাৰকাণ্ডল নামটো গ্রীক মাইথোলজীৰ পৰা অহা যাৰ অর্থ হ'ল হাণ্টাৰ বা চিকাৰী। বাস্তৱিকভাৱে অৰায়ন তাৰকামণ্ডলক চিকাৰীৰ ৰূপত কল্পনা কৰাৰ আঁৰৰ কথাটো হ'ল এই যে "কেনিছ মেজৰ" আৰু "কেনিছ মাইনৰ" নামৰ স্বর্গৰ দুটা কুকুৰ লৈ স্বর্গৰ এটা উদ্দণ্ড ষাঁড় গৰু "টোৰাছ"ৰ (বৃষ ৰাশি) লগত অৰায়নে যুদ্ধ কৰিবলৈ কৰিবলৈ যোৱাৰ এক আকৃতি ধাৰণ কৰা। 

অৰায়ন তাৰকামণ্ডলৰ নামকৰণৰ বিষয়ে অন্যান্য মনোৰম কাহিনীও আছে। প্রাচীন গ্রীচ, মিচৰ, ৰোম আৰু আৰৱীয় সভ্যতাত অৰায়নক বিভিন্ন ৰূপত প্রকাশ কৰা হৈছে।  ৰোমান মাইথোলজী অনুযায়ী অৰায়ন হ'ল  এজন দেৱতুল্য পুৰুষ যাক মৃত্যুৰ পিছত দেৱতা জিউচে ৰাতিৰ আকাশত বিশেষ স্থান দিয়ে। তেওঁলোকৰ দৰ্শন মতে "আৰ্টেমিছ" নামৰ এজন স্বৰ্গৰ দেৱতাৰ নির্দেশ অনুযায়ী স্ক'ৰপিয়নে অৰায়নক হত্যা কৰে। হত্যা কৰাৰ পিছত আৰ্টেমিছে স্ক'ৰপিয়ন আৰু অৰায়নক আকাশৰ দুটি বিপৰীত প্রান্তত স্থাপন কৰে। আমি "স্ক'ৰপিয়ন"ক বৃশ্চিক ৰাশি আৰু "অৰায়ন"ক কালপুৰুষ বুলি জানো। 

প্রাচীন মিচৰত অৰায়নক তেওঁলোকৰ উপাস্য দেৱতা "ওছিৰিচ"ৰ লগত তুলনা কৰা হয়। মিচৰৰ গীজাত থকা তিনিটা পিৰামিড ক্ৰমে মেঙ্কাৰ, খাফৰে' আৰু খুফুৰৰ ভৌগলিক অৱস্থান লক্ষ্য কৰিলে দেখা যায় যে এই তিনিওটা পিৰামিড দৰাচলতে অৰায়ন তাৰকামণ্ডলৰ কঁকালৰ বেল্টত থকা তিনিটা তৰাক অনুসৰণ কৰি সজা হৈছিল। ৰাতিৰ আকাশত অৰায়ন তাৰকামণ্ডল চিনি পোৱাৰ সহজ  উপায় হ'ল অৰায়ন বেল্ট বা কালপুৰুষৰ কঁকালৰ পটীত থকা আকাশৰ তিনিটা ওচৰা ওচৰি উজ্জ্বল তৰা। অৰায়ন বেল্টৰ এই তিনিটা তৰাৰ নাম আলনিয়াক, আলনিলাম আৰু মিনতাকা।

অৰায়ন বেল্টৰ উত্তৰ দিশত দুটা আৰু দক্ষিণ দিশত দুটাকৈ মুঠ সাতটা তৰাৰ সমষ্টিয়েই হ'ল অৰায়ন তাৰকামণ্ডল। অৰায়নৰ পশ্চিম দিশত কালপুৰুষৰ ভৰিৰ দিশত থকা তৰাটোৰ নাম "ৰিগেল" আৰু এই তৰাটোৱেই তাৰকামণ্ডলটোৰ আটাইতকৈ উজ্জ্বল তৰা। ৰিগেলৰ পৰা পূৱ দিশে কালপুৰুষৰ আনখন ভৰিত থকা তৰাটো হ'ল "ছাইফ"। তেনেদৰে বেল্টৰ ওপৰৰ দিশে কান্ধৰ ওচৰৰ ৰঙা ৰঙৰ তৰাটোৱেই হ'ল বিটেলজিউছ। বিটেলজিউছ এটি ৰেড জায়েণ্ট বা ৰঙা দৈত্য তৰা। এই তৰাটো বৰ্তমান মৃত্যুশয্যাত। অৰায়নৰ অন্তিম তৰাটো বেলাট্রিক্স। খালী চকুৰে অৰায়নৰ এই সাতটা তৰাই দেখা পোৱা যায়। অৰায়নৰ মুঠ তৰাৰ সংখ্যা ৭৭ টা কিন্তু এই তৰাবোৰ কেৱল টেলিস্কোপৰ সহায়তহে দেখা পোৱা যায়। 

বিটেলজিউছ নামৰ ৰঙা দৈত্য তৰাটো ইতিমধ্যে ইন্ধনৰ অভাৱত পৰি জীৱনৰ অন্তিম পর্যায়ত উপনীত হৈছেহি। হয়তো কেইবছৰ মানৰ ভিতৰতেই এই তৰাটো এক প্ৰচণ্ড বিষ্ফোৰণত খণ্ড বিখণ্ড হৈ চুপাৰনোভা বা কৃষ্ণগহ্বৰলৈ পৰিনত হ'ব। সম্ভৱতঃ ইতিমধ্যেই পৃথিৱীৰ পৰা ৬৪২ আলোকবর্ষ দূৰত থকা এই তৰাটোৰ মৃত্যু ঘটিছে। কিন্তু তৰাটোৰ মৃত্যুৰ বতৰা আমাৰ পৃথিৱীলৈ আহি  পাবলৈ আমি অপেক্ষা কৰিব লাগিব ৬৪২ বছৰ !


আমাৰ মহাবিশ্বখন সকলো সময়তেই সম্প্রসাৰিত হৈ আছে। ফলস্বৰূপে আকাশৰ তাৰকামণ্ডল সমূহ সদায় একে গঠনত নেথাকিব। কালপুৰুষ তাৰকামণ্ডলটো আজিৰ পৰা আৰু ১২ লাখ বছৰ ৰাতিৰ আকাশত ষাঁড় গৰুৰ চিকাৰী হিচাপে দেখা পাই থাকিম। কিন্তু তাৰপিছত প্ৰসাৰণ হৈ থকা মহাবিশ্বৰ যেনিয়ে তেনিয়ে সিঁচৰিত হৈ হেৰাই যাব কালপুৰুষ বা অৰায়ন তাৰকামণ্ডলৰ ৭৭ টা তৰা।

Wednesday 15 July 2020

Teachers : The Next Level of Covid Warriors


In this pandemic situation today, after the health workers, teachers are the next level of COVID warriors, fighting for the nation and shaping the future generation with knowledge. We, the teachers are still not aware as to when things will be back to normal. So, instead of leaving everything to the future, we are planning ahead keeping one thing in mind that learning should not stop.

Teaching in this pandemic atmosphere has proven to be an extremely challenging responsibility. Most of us already have adapted to technology that we weren’t familiar with. And as a result, the working hours have increased. Our phones never seem to stop buzzing, internet data seems exhausting within 2 to 3 hours of online classes. We are trying to be passionate so that our students can enjoy the online teaching.

Earlier, teachers were not familiar with online teaching at the school or intermediate level. Now, we are choosing this virtual platform to provide precious opportunities to our upcoming generations. However this plateform always has challenges. We are unable to see the reactions of the students. We miss the most needed eye contact with our students.

However, it came as a boon to the students who otherwise would have lost valuable time for studies. All educational institutions are busy creating their online study modules. These online classes mimic a real classroom and teachers all over the globe have been able to provide an enhanced learning experience to the students with their real time interactions, video lectures, worksheets, assignments and even assessments. My sincere respect to all the teachers who have been giving their best to educate the students through a virtual platform during this pandemic situation of Covid 19. 🙏

Wednesday 8 July 2020

SLV-3 উৎক্ষেপণ আৰু কালাম ছাৰ


২০১৩ চনৰ কথা। ডঃ এ.পি.জে আব্দুল কালাম ছাৰে নিজৰেই এক বিচিত্ৰ অভিজ্ঞতাৰ কথা কৈছিল৷ সেই কাহিনীটো আছিল এনেধৰণৰ… ‘‘১৯৭৯ চনৰ কথা৷ তেতিয়া মই SLV-3 প্ৰজেক্টৰ উপগ্ৰহ নিক্ষেপণৰ প্রজেক্ট ডাইৰেক্টৰ৷ আমাৰ মিছন আছিল কৃত্ৰিম উপগ্ৰহবোৰক মহাকাশলৈ উৎক্ষেপণ কৰি সঠিক ভাৱে কক্ষপথত স্থাপন কৰা৷ ১০ বছৰ ধৰি প্ৰজেক্টটোৰ লগত জড়িত ইঞ্জিনীয়াৰ আৰু বিশেষজ্ঞ বিজ্ঞানী সকলে ইয়াৰ বাবে কঠিন পৰিশ্রম কৰি আহিছে৷ ১৯৭৯ চনৰ ১০ আগষ্টৰ দিনা সদলবলে আমি শ্রীহৰিকোটা পালোগৈ৷ ১৭ টন ওজনৰ ২২ মিটাৰ ওখ SLV-3 ইতিমধ্যে ৪০ কেজি পে'লোড মহাকাশৰ বুকুলৈ কঢ়িয়াই নিবলৈ সাজু হৈ উঠিছে৷ 

কাউণ্টডাউন আৰম্ভ হ'ল। এক ৰুদ্ধশ্বাস পৰিবেশ৷ তেনে এক জটিল সময়তেই আমাৰ কম্পিউটাৰ চিষ্টেমটো হঠাৎ বন্ধ হৈ গ'ল৷ উপগ্ৰহৰ প্ৰক্ষেপণ আৰু সম্ভৱ নহ'ল। চৌদিশে হতাশা। বিশেষজ্ঞ বিজ্ঞানীসকলে পৰীক্ষা কৰি বুজি পালে যে ইন্ধন টেংকৰ কিছু সাধাৰণ সমস্যা হৈছে, কিন্তু এনে সাধাৰণ সমস্যা এটাৰ সমাধানৰ বাবেও বেছ কিছু সময়ৰ প্ৰয়োজন হ'ব। কিন্তু ছেটেলাইট উৎক্ষেপণ কৰাটোও অত্যন্ত জৰুৰী। মই জানো যে ছেটেলাইট উৎক্ষেপণৰ চাৰিটা পর্যায় থাকে৷ তাৰ ভিতৰত প্রথম পর্যায়টোৰ কোনো বিসংগতি নাছিল। মোৰ গাণিতিক হিচাব মতে এনে সাধাৰণ বিসংগতি উপেক্ষণীয়। সেয়েহে মই উৎক্ষেপণৰ বাবে কঠিন সিদ্ধান্তটো ল'বলৈ মনস্থ কৰি সেউজ সংকেত দিলোঁ। কিন্তু উৎক্ষেপণৰ দ্বিতীয় পর্যায়টো পোৱাৰ লগে লগে মহাকাশৰ বুকুত উৰ্ধমূখীকৈ গতি কৰি থকা আমাৰ ছেটেলাইটটো মাজ আকাশত চকৰিৰ দৰে ঘূৰিবলৈ ধৰিলে৷ মহাকাশলৈ যোৱাৰ সলনি ছেটেলাইটো পুনৰ ধৰাৰ দিশলৈ নামি আহি কেইমিনিটমানৰ ভিতৰতেই বঙ্গোপসাগৰৰ বুকুত জাহ গ'ল।"

ডঃ এ.পি.জে আব্দুল কালাম ছাৰৰ জীৱনৰ সেয়া আছিল প্রথম ব্যর্থতা। যথাৰীতি তাৰ পিছতেই আৰম্ভ হৈছিল সমালোচনা৷ কাৰণ কম্পিউটাৰৰ সতর্কতা বাণীক উপেক্ষা কৰি তেখেতে এককভাবেই ছেটেলাইট উৎক্ষেপণ কৰাৰ সিদ্ধান্তটো লৈছিল৷ কাজেই ব্যর্থতাৰ সমস্ত দোষ তেখেতৰ৷ কিন্তু সেই সময়ৰ ইছৰোৰ চেয়াৰমেন তথা প্ৰসিদ্ধ এৰোস্পেচ ইঞ্জিনীয়াৰ ড° সতীশ ধাৱন ছাৰে সেই ব্যর্থতাৰ সমস্ত দায় নিজে গাত পাতি লৈ কালাম সহ আন বিজ্ঞানীসকলৰ কাষত থিয় হৈ ঘোষণা কৰিছিল যে এই ডেকা বিজ্ঞানী সকলৰ সামৰ্থৰ ওপৰত বিশ্বাস ৰাখক। অহা বছৰ এওলোক সফল হ'বই।

আৰু কাৰ্যতঃ সেয়াই হৈছিল৷ ১৯৮০ চনৰ ১৮ জুলাইৰ দিনা ভাৰতবৰ্ষই ৰোহিনী আৰ.এস-১  নামৰ ছেটেলাইটটো একক ভাবে সফলতাৰে মহাকাশত স্থাপন কৰে। সেইদিনাও ইছৰোৰ চেয়াৰমেন ড° সতীশ ধাৱন ছাৰ আগবাঢ়ি আহিছিল আৰু কালাম সহ যুৱ বিজ্ঞানী সকলৰ নামত উৎসৰ্গিত কৰিছিল ইছৰোৰ এই সফলতা। 

ডঃ এ.পি.জে আব্দুল কালামে মন কৰিছিল কেনেদৰে ইছৰোৰ চেয়াৰমেন ড° সতীশ ধাৱনে যুৱ বিজ্ঞানী সকলক উৎসাহিত কৰিছিল। ব্যর্থতাৰ সমস্ত দায় নিজৰ কান্ধত লৈ সফলতাৰ গৌৰৱখিনি বিলাই দিছিল যুৱ বিজ্ঞানী সকলৰ মাজত। এই কথাটোৱে সকলোবোৰ যুৱ বিজ্ঞানীকেই উদ্বুদ্ধ কৰি তুলিছিল। পৰবৰ্তী সময়চোৱাত ইছৰোৰ এই যুৱবিজ্ঞানী সকলেই ভাৰতবৰ্ষৰ মহাকাশ বিজ্ঞানক বিশ্বৰ দৰবাৰত প্ৰতিষ্ঠা কৰি ভাৰতবৰ্ষক আনি দিয়ে ঈৰ্ষণীয় সফলতা। আজি ইছৰোৰ লগতে প্ৰতিজন বিজ্ঞানীয়েই বিশ্ব বন্দিত।