Monday 7 December 2020

পণ্ডিত যশৰাজ আৰু এটি গ্ৰহাণু

 


মঙ্গল আৰু বৃহস্পতি গ্ৰহৰ মাজত এটা গ্রহাণুৰ বলয় আছে। এই বলয়ত থকা অগণন গ্ৰহাণুবোৰে নিৰ্দিষ্ট কক্ষপথেৰে সূৰ্যক প্ৰদক্ষিণ কৰে। বিগত ২০০৬ চনৰ ১১ নৱেম্বৰৰ দিনা আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ "কেটলিনা স্কাই চাৰ্ভে" নামৰ বিশাল দূৰবীণ যন্ত্ৰটোৱে এই গ্ৰহাণুৰ বলয়তেই আৱিষ্কাৰ কৰিছিল এটি ক্ষূদ্ৰ গ্ৰহাণু। বিগত ২০১৯ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত আন্তর্জাতিক জ্যোতির্বিজ্ঞান সংস্থা বা International Astronomical Unionৰ বিজ্ঞানীসকলে ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ এজন প্রসিদ্ধ শিল্পী পদ্মবিভূষণ পণ্ডিত যশৰাজৰ নামেৰে এই গ্ৰহাণুটোৰ নামাকৰণ কৰে।

সম্প্ৰতি এই গ্ৰহাণুটো ‘'Minor Planet Panditjasraj 2006 VP32-300128’ নামেৰে সমগ্ৰ বিশ্বই জানে। এই বিশেষ নামটোৰ লগত থকা 2006 সংখ্যাটো গ্ৰহাণুটো আৱিষ্কাৰ হোৱা চন আৰু শেষৰ 300128 সংখ্যাটোৱে পণ্ডিত যশৰাজৰ জন্ম তাৰিখ সূচিত কৰে। উল্ল্যেখযোগ্য যে পণ্ডিত যশৰাজৰ জন্ম হৈছিল ২৮ জানুৱাৰী, ১৯৩০ চনত।

প্ৰতিজন ভাৰতীয়ৰ বাবে এয়া এক গৌৰৱৰ বিষয়। 

Tuesday 1 December 2020

সৌৰজগতৰ অন্তিম ঠিকনা



হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য বা মিল্কিৱে গেলেক্সিতেই আমাৰ সৌৰজগত অৱস্থিত। এই হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰভাগতেই আছে এটা বিশাল কৃষ্ণগহ্বৰ বা ব্লেকহোল। এই কৃষ্ণগহ্বৰটোৰ নাম Sagittarius A* (ছেজিটেৰিয়াছ এ*)। 

১৯৩১ চনত কাৰ্ল জেনস্কি নামৰ এজন বিজ্ঞানীয়ে পোন প্ৰথম বাৰলৈ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰৰ ধনু ৰাশিৰ দিশৰ পৰা অহা এটা ৰেডিও তৰংগ ধৰা পেলাইছিল। চকুৰে দেখা নেপালেও এই ৰেডিও তৰংগৰ উৎসটোক তেতিয়া Sagittarius নামেৰে নামাকৰণ কৰা হৈছিল। পিছত ১৯৭৪ চনৰ ১৩ ফেব্ৰুৱাৰীত National Radio Astronomy Observatoryৰ ৰবাৰ্ট ব্ৰাউন আৰু ব্ৰুছ বালিক নামৰ দুজন বিজ্ঞানীয়ে এই ৰেডিও তৰংগৰ উৎসটো ধৰা পেলায়। পৰবৰ্তী সময়ত এই ৰেডিও তৰংগৰ উৎসটো এটা বিশাল কৃষ্ণগহ্বৰ বা ব্লেকহোল বুলি গম পোৱা গ'ল। 

আন কৃষ্ণগহ্বৰবোৰৰ দৰে হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ ছেজিটেৰিয়াছ এ* নামৰ  কৃষ্ণগহ্বৰটোৱেও তাৰ প্ৰচণ্ড মহাকৰ্ষণ শক্তিৰ দ্বাৰা তাৰকাৰাজ্যখনৰ চৌপাশৰ ধূলিকণা, গেছ আৰু আন বিভিন্ন মহাকাশীয় কণিকাবোৰ অবিৰাম নিজৰ দিশে টানি আনি ইয়াৰ আকাৰ বৃদ্ধি কৰি আহিছে। বিজ্ঞানৰ ভাষাত কৃষ্ণগহ্বৰৰ এনে বাঢ়ন প্ৰক্ৰিয়াক "Accretion" বুলি কোৱা হয়। এই কৃষ্ণগহ্বৰটোৰ মহাকৰ্ষণ ইমানেই বেছি যে সমগ্ৰ হাতীপটি তাৰকাৰাজ্য খনকেই ই তাৰ চাৰিওদিশে প্ৰচণ্ড গতিত চক্ৰাকাৰে ঘূৰাই ৰাখিছে।

সম্প্ৰতি বিজ্ঞানীসকলে আমাৰ তাৰকাৰাজ্য খনৰ কেন্দ্ৰত কেতবোৰ অস্বাভাৱিক কার্যকলাপ পর্যবেক্ষণ কৰিছে। বিজ্ঞানীসকলৰ মতে হাতীপটিৰ কেন্দ্রস্থলৰ পৰা অতিশয় গৰম গেছৰ লগতে কিছুমান অতি ঘন আৰু শীতল গেছৰো নি:সৰণ ঘটিছে। এই গেছবোৰ তাৰকাৰাজ্যখনৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা প্ৰচণ্ড বেগেৰে চৌদিশে ছিটিকি পৰিছে। তেখেতসকলৰ মতে এই ধৰণৰ অস্বাভাৱিক গেছ নিঃসৰণৰ পৰিঘটনাটোৱে আমাৰ সৌৰজগতখনৰ লগতে সমগ্র তাৰকাৰাজ্যখনৰ ভবিষ্যতৰ বাবেই এক বিপদজনক ভৱিষ্যতৰ ইংগিত বহন কৰিছে। কাৰণ, কোনো এখন তাৰকাৰাজ্যই যদি প্রচুৰ পৰিমাণে গেছ (ভৰ) নিঃসৰণ কৰে, তেন্তে এইটো বুজিব লাগিব যে তাৰকাৰাজ্যখনৰ কেন্দ্ৰভাগত নতুন নক্ষত্র গঠন প্ৰক্ৰিয়াটো বাধাগ্ৰস্থ হৈছে। যাৰ ফলত হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰত নক্ষত্র গঠন বাবে সঞ্চিত হৈ থকা বিপুল পৰিমাণৰ গেছ আৰু অন্যান্য পদাৰ্থবোৰ বিনষ্ট হৈ চৌদিশে ছিটিকি পৰিছে। ইয়াৰ ফলত আমাৰ তাৰকাৰাজ্যখনৰ ভৱিষ্যত কি হ'ব পাৰে -  সেই বিষয়ে বৰ্তমান বিজ্ঞানীসকলৰ হাততো কোনো তথ্য নাই। 

ইয়াকে লৈ সম্প্ৰতি বিজ্ঞানীসকলৰ মাজত উদ্বেগ বাঢ়িছে। বিশ্বজুৰি বিজ্ঞানীসকল গৱেষণাত ব্ৰতী হৈছে। তেনে এক গৱেষণাৰ অন্তত জাপানৰ  VERA Radio Astronomy Surveyৰ কেইগৰাকীমান বিজ্ঞানীয়ে Publications of the Astronomical Society of Japan নামৰ এখন বিজ্ঞান গৱেষণা পত্ৰিকাত উল্ল্যখ কৰিছে যে আমাৰ সৌৰজগতখন ক্ৰমে হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰত থকা বিশাল ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণগহ্বৰটোৰ বুকুত জাহ যাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। ১৯৮৫ চনৰ গণনা মতে আমাৰ সৌৰজগতখন সেই সময়ত হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা ২৭,৭০০ আলোকবৰ্ষ দূৰত অৱস্থিত আছিল। কিন্তু বৰ্তমান এই দূৰত্ব কমি আহি ২৫,৮০০ আলোকবৰ্ষ হৈছেহি। অৰ্থাৎ বিগত ৩৫ বছৰত ভিতৰত আমাৰ সৌৰজগতখন হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰত থকা ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণ গহ্বৰটোৰ ওচৰলৈ ১৯০০ আলোকবৰ্ষ আগবাঢ়ি গৈছে। তদুপৰি বিজ্ঞানীসকলৰ গৱেষণাত এইটোও ধৰা পৰিছে যে আমাৰ সৌৰজগতখন ১৯৮৫ চনত হাতীপটিৰ কেন্দ্ৰৰ চৌদিশে প্ৰতি ছেকেণ্ডত ২২০ কিমি বেগত ঘূৰি আছিল যদিও বৰ্তমান এই গতিবেগ বৃদ্ধি হৈ প্ৰতি ছেকেণ্ডত ২২৭ কিমি হৈছে। ইয়াৰ পৰা সহজেই অনুমান কৰিব পাৰি যে কি প্ৰচণ্ড মহাকৰ্ষণ বলেৰে ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণগহ্বৰটোৱে আমাৰ সৌৰজগতখন নিজৰ দিশলৈ টানি নিছে!! আমাৰ সৌৰজগতৰ শেষ ঠিকনা সঁচাকৈয়ে বাৰু ছেজেটেৰিয়াছ এ* নামৰ কৃষ্ণগহ্বৰটোৱেই নেকি বাৰু? বৰ্তমান সমগ্ৰ বিশ্বৰ বিজ্ঞানীসকলৰ লগতে আমাৰ দৰে সাধাৰণ মানুহৰ মনতো একেটাই প্ৰশ্ন - Will our Blackhole eat the entire Milky Way?