ইষ্ট দেৱতাৰ নামলৈ চুচুক চামাককৈ আগবাঢ়ি অধ্যক্ষ মহোদয়ৰ কোঠা পালোহি। তেখেতৰ হাতত "জইনিং লেটাৰ"খন তুলি দিয়াৰ পিছত, কলিং বেলটৌ বজাই পিয়ন এজনক মাতি পঠিয়ালে আৰু তেওঁৰ লগত মোক শিক্ষকৰ জিৰণি কোঠালৈ লৈ যাবলৈ নিৰ্দেশ দিলে। জিৰণি কোঠাত চা-চিনাকি পৰ্বটো চলি থকা সময়ত লাহে লাহে যেন সাহস অকণমান ঘূৰাই পাইছিলো।
ক্ষন্তেক পিছতেই ঘণ্টা বাজিল। এইবাৰ উপাধ্যক্ষ মহোদয়ে মোক আগবঢ়াই লৈ গ'ল - এটি শ্ৰেণীকোঠালৈ বুলি। দীঘল বাৰান্দাখনেৰে বাট বুলি গৈ থাকোতে তেখেতে মোক শুভেচ্ছা জনোৱাৰ উপৰিও আৰু কিবা কিবি কৈ গৈছিল। পিছে মোৰ মুখৰ মাত নাই। এনে লাগিছিল যেন মই শিক্ষক হ'বলৈ নহয়, বৰং পৰীক্ষণৰ বাবে এইমাত্ৰ প্ৰস্তুত কৰি উলিওৱা মহাকাশযান এখনৰ একমাত্ৰ অনভিজ্ঞ মহাকাশচাৰী জনহে হ'বলৈ আহিছোঁ! মূৰটো যেনে এটা এমোনমান ওজনৰ এটা দাঙিব নোৱাৰা বস্তা হৈ পৰিছে! মোৰ প্ৰতিটো খোজত অনুভৱ কৰিছিলোঁ শিৰা-উপশিৰাবোৰৰ মাজেৰে বিদ্যুতিক গতিৰে পাৰ হৈ যোৱা তেজৰ গৰম স্ৰোত!
কোন মুহূৰ্তত শ্ৰেণীকোঠাৰ দুৱাৰমুখ পালোহি, তলকিবই নোৱাৰিলোঁ। শ্ৰেণীটোত সোমায়েই দেখিলোঁ প্ৰায় পঞ্চাশ-ষাঠী জনমান ছাত্র-ছাত্ৰীয়ে মোৰ ফালে এনেদৰে চালে যেন মই কোনো নতুন প্ৰজাতিৰ জীৱবিজ্ঞানৰ নমুনা এটাহে! কিছুমানৰ চকুত কৌতূহল, কিছুমানৰ চকুত হাঁহি, আৰু কিছুমান নিৰ্বিকাৰ। গাম্ভীৰ্যপূৰ্ণ ভংগীমাৰে ছাত্ৰ-ছাত্ৰী সকলক সম্ভাষণ জনাবলৈ মই মাতটো উলিয়াব চেষ্টা কৰিলোঁ। ডিঙিটোৱে বিদ্বেষ কৰাত ফটা বাহীৰ সুৰৰ দৰে মাত এটা ওলাই আহিল - "Good Morning. Please sit down."
ইতিমধ্যে হাঁহিৰ গিৰ্জনিৰে শ্ৰেণীটো ভৰি পৰিছিল। চমুকৈ নিজৰ পৰিচয়টো দাঙি ধৰি সাহসেৰে টেবুলৰ পৰা চক পেঞ্চিল এডাল হাতত ল’লোঁ হে মাথোন, কেনেকৈ যে হাতৰপৰা পিছলি গৈ চক পেঞ্চিল ডাল মাটিত পৰি দুটুকুৰা হ'ল ! সেই মুহূৰ্তত চক পেঞ্চিলডালেও যেন মোৰ আত্মবিশ্বাসৰ প্ৰতিচ্ছবি এখন হে প্ৰকাশ কৰিলে! মুহূৰ্তৰ ভিতৰতে মই নিজকে সহজ কৰিবলৈ যত্ন কৰিলোঁ। মই নিজকে সকিয়াই দিলোঁ যে পেঞ্চিল ডালে মোক এইদৰে হে কৈছে - "এই সকলেই হ'ল দেশৰ ভবিষ্যত। তেওঁলোকক সঠিক দিশ দেখুৱাবলৈ হে তুমি ইয়ালৈ আহিছা। প্ৰথম দিনৰ এই কম্পিত অনুভূতিবোৰ আত্মবিশ্বাস আৰু অনুপ্ৰেৰণাৰে সজাই পৰাই ল'ব নোৱাৰিলে তুমি কেতিয়াও এজন শিক্ষক হ'ব নোৱাৰিবা……"
কিছুপৰ স্থিৰতাৰে ৰৈ এটা দীঘল উশাহ লৈ ইষ্ট-গুৰুক স্মৰণ কৰিলোঁ। মোৰ চকুৰ আগত ভাঁহি উঠিছিল মোৰ শ্ৰদ্ধাৰ শিক্ষাগুৰু সকলৰ মুখবোৰ। কেনেকৈ যে ইমান সুন্দৰকৈ পাঠদান কৰিছিল! মনতে আওৰাইছিলা - "গুৰু ব্ৰহ্মা, গুৰু বিষ্ণু, গুৰু দেৱ মহেশ্বৰা…"!
আৰু তাৰপাছত পাঠদান আৰম্ভ হ’ল। শ্ৰেণীটো যেন এক মুহূর্তত ভয়াৰ্ত স্থানৰ পৰা আনন্দৰ এখন মঞ্চলৈ পৰিণত হ’ল। আজিও মোৰ সেই দিনটো মনত পৰে। সেই ভয়, সেই কঁপনি, সেই যে হাতৰ পৰা পৰি চক পেঞ্চিলডাল ভাঙি যোৱা সময়খিনি - সেইবোৰেই আছিল মোৰ এই যাত্ৰাৰ প্ৰথমটো পৃষ্ঠা। শিক্ষক হিচাপে প্ৰতি গৰাকী নমস্য শিক্ষাগুৰুৰ জীৱনত প্ৰথম দিনটোৰ এনে ভয় আৰু উত্তেজনাৰ সংমিশ্ৰণ হৃদয়ৰ কোনোবা এটি কোণত নিশ্চয় এক মিঠা স্মৃতি হৈ ৰৈছে। সকলো শিক্ষাগুৰুলৈ মোৰ সশ্ৰদ্ধ প্ৰণাম যাচিছোঁ।
এনে ধৰণৰ দৃষ্টি বিভ্ৰান্তিত ঘোঁৰাটোৰ দেহবয়ব, খোজকঢ়াৰ ধৰণ আৰু পৃষ্ঠভূমিৰ পুনৰাবৃত্তিয়ে আমাৰ চকু আৰু মগজুলৈ ভুল সংকেত প্ৰেৰণ কৰে। ইয়াৰ পৰা এইটো বুজা যায় যে আপুনি ঘোৰাটো অথবা ইয়াৰ পৃষ্ঠভূমিৰ য’ত মনোযোগ কেন্দ্ৰ কৰে, সেই অনুসাৰে আপোনাৰ মগজুৱে ঘোঁৰাটোৰ গতিৰ দিশ নিৰ্ধাৰণ কৰে।
বহুতেই এই বিভ্ৰান্তিটো আমাৰ মগজুৰ সোঁ অথবা বাওঁ অংশৰ কাৰ্যকাৰিতাৰ বাবে হয় বুলি ক'ব খোজে। তেওঁলোকৰ মতে যিসকল ব্যক্তিয়ে মগজুৰ বাওঁ অংশ ব্যৱহাৰ কৰে, তেওঁলোকে ঘোঁৰাটো আগলৈ যোৱা যেন দেখে আনহাতে মগজুৰ সোঁ অংশ ব্যৱহাৰ কৰা সকলে ঘোঁৰাটো পিছলৈ যোৱা যেন দেখে। কিন্তু, সেয়া সঠিক বৈজ্ঞানিক ব্যাখ্যা নহয়। বৰং, আমাৰ মগজুৱে অভ্যাস আৰু অভিজ্ঞতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়েই এনে ধৰণৰ গতিৰ দিশ অনুমান কৰে।
🔹বাস্তৱ কথা হ'ল আমাৰ মগজুৰ দুয়োটা অংশই একেলগে কাম কৰে। কেতবোৰ কাৰকে আমাৰ মনত সৃষ্টি হোৱা ধাৰণাক প্ৰভাৱিত কৰে। সেইবোৰ হ'ল --➤ পৰ্যবেক্ষণত আমি কিদৰে মনোযোগ দিছো, কোন দিশৰ পৰা আমি পৰ্যবেক্ষণ কৰিছো, এনে পৰ্যবেক্ষণৰ পৰা আহৰণ কৰা আমাৰ পূৰ্বৰ অভিজ্ঞতা ইত্যাদি।
🔹আমোদজনক কথাটো হ'ল -- আপুনি আপোনাৰ ইচ্ছানুসৰি এই ঘোঁৰাটোৰ গতিৰ দিশটো সলাব পাৰে। যদি আপুনি, আপোনাৰ মনোযোগ বা পৰ্যবেক্ষণৰ দিশ সলনি কৰে, তেতিয়াই আপোনাৰ ধাৰণাৰ ভিত্তিত আপোনাৰ মগজুৱে তাৎক্ষণিক ভবে কিছু তথ্য সৃষ্টি কৰি আপোনাৰ ধাৰণাৰেই এটা দৃশ্যপট তৈয়াৰ কৰি দিব। যাৰ বাবে আপোনাৰ পৰ্যবেক্ষণ বা পূৰ্বৰ কিছুমান চাক্ষুষ অভিজ্ঞতাৰ পৰা আহৰণ কৰা ধাৰণৰ ভিত্তিত আপোনাৰ বাবে এই ঘোৰাটো হয়তো আগলৈ বা পিছলৈ যোৱা যেন লাগিব।
এটা কথা মনত ৰখা উচিত যে সংলগ্ন ভিডিঅ’ত আপুনি আৰু মই দেখা ঘোঁৰাটো যদিওঁ একেটাই, আমি দেখা পোৱা ঘোঁৰাটোৰ গতিৰ দিশ একে নহ'বও পাৰে। এনে ধৰণৰ পৰিঘটনাবোৰক দৃষ্টি বিভ্ৰান্তি বুলি কোৱা হয়।
When we were students, teachers were not merely individuals who imparted education. They were our guides in life, our moral compasses, and respected figures in society. Even today, when I think about the amount of respect and honour given to teachers in those days, my heart fills with emotion.
The moment a teacher entered the classroom, all of us would stand up and greet him with a respectful "Namaskar." This wasn't just a routine—it was an expression of the deep respect and admiration we held in our hearts for our teachers. That simple utterance, “Namaskar, Sir,” came from the deepest corners of our soul. For us, the school was like a temple, and the teacher was akin to a priest.
That respect wasn't confined to the classroom alone. Even outside the school—whether in markets, on the streets, or in a bus—if we saw a teacher, we would respectfully fold our hands in greeting. If we were riding a bicycle and saw a teacher, we would get off the bicycle and show our respect. These were values we had learned from our parents at home. We learned many such lessons from our family, culture, and the environment around us.
In our time, we also feared our teachers. Fear, not in a negative sense, but in one, born of deep respect. Corporal punishment was still prevalent in schools in our time. Often, a mere glance from the teacher was enough to make us feel remorseful. That remorse taught us to seek forgiveness, because gradually we came to realize the deep truth of a verse from the Bhagavad Gita (Chapter 4): - "Śraddhāvān labhate jñānam"—He who has faith and reverence attains knowledge.
"Śraddhāvān labhate jñānam tat-paraḥ saṁyatendriyaḥ"— this verse means, one who shows respect and reverence towards their guru (teacher), and has control over their five senses (eyes, ears, nose, skin, tongue), is truly capable of attaining knowledge. It is essential that parents at home teach their children a culture of respect and honour for elders and teachers. If we truly wish to prepare students to be worthy of receiving knowledge, then parents must guide them with moral values from the very beginning at home.
Sadly, in today’s times, I often find myself engulfed in sorrow, witnessing the fading bond between teacher and student. In our time, we didn’t have smartphones, but our education system was rich in sincerity and warmth. Teachers were regarded as second parents. But now, that deep sense of reverence seems to be waning. This shift appears to stem from social media, evolving family perspectives, and various societal influences.
Limitations in discipline, excessive parental interference, and, in some cases, irresponsible behavior by teachers have all contributed to the decline in this sacred relationship. This is a matter of grave concern because the essence of education lies in the deep, mutual connection between teacher and student. Society, education policy-makers, parents, and teachers must come together to reflect and rebuild this bond.
If a teacher truly wishes to earn the respect of students, they must first open the door of unconditional affection. When intelligence, integrity, and dedication are combined with warmth and measured discipline, only then will a student begin to genuinely honour and respect their teachers.
আমি যেতিয়া ছাত্ৰ আছিলোঁ, আমাৰ বাবে শিক্ষকসকল কেৱল পাঠদান কৰা একোজন ব্যক্তি নাছিল, তেওঁলোক আছিল আমাৰ জীৱনৰ পথপ্ৰদৰ্শক, নৈতিকতাৰ দিশ-নির্দেশক আৰু সমাজৰ একোজন বিশিষ্ট ব্যক্তি। এজন শিক্ষকক কিমান মান-সন্মান দিয়া হৈছিল, সেয়া ভাবিলে এতিয়াও হৃদয় উজাৰি উঠে।
শ্ৰেণীকোঠাত শিক্ষক প্ৰৱেশ কৰাৰ লগে লগে আমি সকলো ছাত্র-ছাত্ৰী থিয় হৈ নমস্কাৰ জনাইছিলো। এইটো কেৱল এটা নিয়ম নাছিল, এয়া আছিল শিক্ষকৰ প্ৰতি আমাৰ অন্তৰত ভৰি থকা ভক্তি আৰু সন্মানৰ এক অনুভৱ। “নমস্কাৰ ছাৰ” বুলি কোৱা মাতটো হৃদয়ৰ কোনোবা এক গভীৰতম স্থানৰ পৰা ওলাইছিল। আমাৰ বাবে বিদ্যালয়খন মন্দিৰ সদৃশ আছিল, আৰু শিক্ষকজন যেন এজন পূজাৰী!
বিদ্যালয়ৰ বাহিৰতো সেই সন্মান কমি যোৱা নাছিল। যিকোনো ঠাইত - বজাৰত, বাটে-পথে অথবা বাছত শিক্ষকক দেখিলে আমি হাত যোৰ কৰি নমস্কাৰ জনাইছিলোঁ। ছাইকেল চলাই যাওঁতে শিক্ষাগুৰুক দেখিলে ছাইকেলৰ পৰা নামি সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰিছিলোঁ। এনেবোৰ সংস্কাৰ আমি আমাৰ মা-দেউতাৰ পৰাই শিকিছিলোঁ। সেইসময়ৰ সমাজৰ পৰিৱেশৰ পৰা, আমাৰ সংস্কৃতিৰ পৰা আমি বহুতো কথাই শিকিছিলোঁ।
আমাৰ দিনবোৰত আমি শিক্ষকক ভয়ো কৰিছিলোঁ। তেতিয়াৰ দিনত বিদ্যালয়বোৰত শাস্তিৰ ব্যৱস্থা আছিল। চেকনিৰ আগৰ বিদ্যাই আমাক জীৱনৰ পাঠবোৰো শিকাইছিল। বহুসময়ত শিক্ষকজনৰ মুখভঙ্গী দেখিও আমি আত্ম-অনুশোচনাত দগ্ধ হ'বলৈ শিকিছিলোঁ। অনুশোচনাই আমাক শিক্ষকৰ ওচৰত ক্ষমা খুজিবলৈ শিকাইছিল কাৰণ আমি উপলব্ধি কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিলোঁ শ্রীমদ্ভগবদ গীতাৰ চতুৰ্থ অধ্যায়ৰ শ্লোকটো - "শ্ৰদ্ধাৱান্ লভতে জ্ঞানম্" (श्रद्धावान् लभते ज्ञानं)।
"শ্ৰদ্ধাৱান্ লভতে জ্ঞানম্ তৎপৰ্ সংযতেন্দ্ৰিয়" - এই কথাষাৰৰ অৰ্থ হৈছে এই যে যিজনে নিজৰ গুৰুজনলৈ শ্ৰদ্ধা আৰু সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰে, লগতে নিজৰ পঞ্চ-ইন্দ্ৰিয়ক সংযত ৰাখিব পাৰে, তেওঁহে প্ৰকৃত অৰ্থত জ্ঞান লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হয়। সন্তানসকলক অভিভাৱকে ঘৰৰ পৰাই গুৰুজনৰ প্ৰতি সন্মান আৰু শ্ৰদ্ধা জনোৱাৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰাটো একান্ত প্ৰয়োজনীয়। যদি আমি প্ৰকৃত অৰ্থত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক জ্ঞান অৰ্জনৰ উপযোগী ৰূপত গঢ়ি তুলিবলৈ বিচাৰো, তেন্তে তেওঁলোকক পিতৃ-মাতৃসকলে জীৱনৰ বাটত খোজ দিবলৈ উপযোগী হোৱাকৈ ঘৰুৱা নীতিশিক্ষাৰে শিক্ষিত কৰি তুলিবই লাগিব।
আজিৰ এই সময়চোৱাত মনতো প্ৰায়ে এটা বিষাদে গ্ৰাস কৰি থাকে - সেই নিষ্কলুষ শিক্ষক আৰু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মাজৰ সম্পৰ্কটো আজি যেন বিবৰ্ণ হৈ পৰিছে। আমাৰ সময়ত আজিৰ দৰে স্মাৰ্টফোন নাছিল, কিন্তু আমাৰ সময়ৰ শিক্ষা দান আৰু শিক্ষা গ্ৰহণৰ ব্যৱস্থাটোত আন্তৰিকতা আছিল। আগতে শিক্ষকসকলক দ্বিতীয় অভিভাৱকৰ দৰে গণ্য কৰা হৈছিল। কিন্তু বৰ্তমান সময়ত সেই শ্ৰদ্ধাৰ অনুভৱ হ্ৰাস পাইছে। এই বিষয়টো সামাজিক মাধ্যম, পৰিয়ালৰ পৰা অহা দৃষ্টিভংগী আৰু বিভিন্ন সামাজিক কাৰণত এনে হোৱা যেন পৰিলক্ষিত হয়। শাস্তি আৰু অনুশাসনৰ ক্ষেত্ৰত সীমাবদ্ধতা, অভিভাৱকৰ হস্তক্ষেপ আৰু কিছু ক্ষেত্ৰত শিক্ষকৰ আচৰণ বা দায়িত্বহীনতাইও এই সম্পৰ্কৰ অৱনতি ঘটাইছে। এই অৱস্থা উদ্বেগজনক। শিক্ষাৰ মূল উদ্দেশ্য ছাত্ৰ-শিক্ষকৰ মাজৰ আন্তৰিক সম্পৰ্কৰ ওপৰতে নিৰ্ভৰ কৰে। সমাজ, শিক্ষানীতি, অভিভাৱক, শিক্ষক, সকলোৱেই একেলগে চিন্তা চৰ্চা কৰি এই সম্পৰ্কৰ পুনঃগঠন কৰিব লাগিব।
এজন শিক্ষকেও যদি শিক্ষাৰ্থীৰ পৰা শ্ৰদ্ধা লাভ কৰিব বিচাৰে, তেন্তে প্ৰথমতে তেওঁ অকৃপণ ভাৱে স্নেহৰ দুৱাৰখন খুলিবই লাগিব। যেতিয়াই মেধা, সততা আৰু নিষ্ঠা - এই সকলোবোৰৰ সৈতে স্নেহ আৰু পৰিমিত শাসনৰ সংমিশ্ৰণ ঘটিব, তেতিয়াই ছাত্ৰ বা ছাত্ৰী এগৰাকীয়ে শিক্ষকক শ্ৰদ্ধা আৰু সন্মান কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিব।
NASA আৰু ESA (European Space Agency)ৰ বিজ্ঞানীসকলে Regolith-ৰ পৰা অক্সিজেন আহৰণ কৰিবলৈ Carbothermal Reduction বুলি এক বিশেষ প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰিছে। এই প্ৰযুক্তিৰ প্ৰথম ধাপত জোনবাইৰ মাটিৰ পৰা ধূলি আৰু খনিজ পদাৰ্থ (Regolith) সংগ্ৰহ কৰা হয়। এই Regolith-টো কাৰ্বনৰ উপস্থিতিত উত্তপ্ত কৰি ইয়াৰ অক্সাইডসমূহ ভাঙি পেলোৱা হয়। সেয়ে এই পদ্ধতিক Carbothermal Reaction বোলা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে তলৰ বিক্ৰিয়া বোৰ ল'ব পৰা যায় --
FeO + C → Fe + CO
SiO₂ + 2C → Si + 2CO
এই বিক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা অক্সাইডৰ পৰা ধাতু (metal) পৃথক হয় আৰু Carbon monoxide (CO) বা Carbon dioxide (CO₂) গঠিত হয়। পৰৱৰ্তী পৰ্যায়ত electrochemical অথবা chemical separation পদ্ধতিৰে CO আৰু CO₂-ৰ পৰা অক্সিজেন গেছ মুক্ত কৰা হয়।
সংগ্ৰহিত O₂ গেছ tank বা chamber-ত সঞ্চয় কৰা হয় আৰু ইয়াক life support system হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। এই প্ৰযুক্তিক বৰ্তমান মংগল গ্ৰহৰ বুকুত পৰীক্ষিত MOXIE instrument-ৰ উন্নত ৰূপ হিচাপে বিবেচনা কৰা হৈছে। সম্প্ৰতি ESA-ৰ বিজ্ঞানীসকলে জোনবাইৰ বুকুত “In-Situ Resource Utilization (ISRU)” নামৰ অক্সিজেন উৎপাদনৰ বাবে এখন পাইলট প্ৰজেক্ট স্থাপন কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছে। এই প্ৰজেক্টৰ ফলত জোনবাইৰ বুকুত শ্বাস লোৱা সম্ভৱ হৈ পৰিব। তদুপৰি ইয়াক Rocket fuel (LOX – Liquid Oxygen) হিচাপেও ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰিব। জোনবাইৰ চৌদিশৰ Space Base-ত অক্সিজেন যুক্ত এক বায়ুমণ্ডল গঠনত এই প্ৰকল্প সহায়ক হৈ পৰিব। তদুপৰি এই প্ৰযুক্তিয়ে মানুহক জোনবাইৰ বুকুত long-term base স্থাপন কৰাৰ দিশে আগবাঢ়িবলৈ সহায় কৰিব। এয়া নিসন্দেহে space colonization-ৰ দিশে সফলতাৰ প্ৰথমটো খোজ।
