পৃথিৱীৰ প্ৰথম শল্য চিকিৎসক : শুশ্ৰূত

আধুনিক চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ যি অগ্রগতি সেয়া পৰ্যায়ক্ৰমে সম্পন্ন হৈ আহিছে। চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ ইতিহাস অতি প্রাচীন। খ্রীষ্টপূর্ব প্রায় ৩ হাজাৰ বছৰ আগতেই মিচৰ, ভাৰতবৰ্ষ, গ্রীচ আৰু ৰোমত চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ বীজ অংকুৰিত হৈছিল। পৰবৰ্তী কালত আৰব আৰু চীন দেশতো চিকিৎসা বিজ্ঞানে প্ৰসাৰ লাভ কৰিছিল। 

প্রাচীন কালত ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ দুটা ধাৰা আছিল। তাৰে এটা আছিল "সিদ্ধা" আৰু আনটো "আয়ুর্বেদ"। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ উপৰিও প্ৰাচীন বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশত "আয়ুর্বেদ" পৰিচিত যদিও "সিদ্ধা" দক্ষিণ ভাৰত আৰু শ্ৰীলংকাত সীমাবদ্ধ হৈ ৰৈছিল। 

আজি চৌদিশে চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ জয়ধ্বনি। সৌ সিদিনা ২০১০ চনৰ এপ্রিল মাহত বিশ্বত প্রথম বাৰৰ বাবে স্পেনৰ চিকিৎসকৰ দল এটাই মানুহৰ সম্পূৰ্ণ মুখমণ্ডল প্লাষ্টিক চাৰ্জাৰিৰ জৰিয়তে প্রতিস্থাপন কৰি প্লাষ্টিক চাৰ্জাৰিৰ ইতিহাসত এক নতুন এক অধ্যায়ৰ সূচনা কৰিলে। 

বহুতৰ মনত হয়তো এটা ধাৰণা আছে যে প্লাষ্টিক চার্জাৰি শল্য চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ এক নতুন সংযোজন। কিন্তু আচৰিত হ'লেও এইটো সত্য যে খ্রীষ্টপূৰ্ব প্ৰায় ১৫০০ বছৰৰ পৰাই অৰ্থাৎ  সিন্ধু সভ্যতাৰ সময়ৰ পৰাই প্রাচীন ভাৰতত প্লাষ্টিক চার্জাৰিৰ প্রচলন আছিল। 

খীষ্ট্রপূর্ব ৬০০ৰ পৰা ১০০০ বছৰৰ ভিতৰত বিশ্বৰ প্ৰথম জন শল্য চিকিৎসক শুশ্ৰূতৰ জন্ম হৈছিল ভাৰতৰ প্ৰাচীন বাৰানসীত। গঙ্গা নদীৰ তীৰত অৱস্থিত বাৰানসী চহৰতেই বৈদিক শিক্ষা গ্ৰহন কৰি পৰবৰ্তী সময়ত তেওঁ আয়ুৰ্বেদ অধ্যয়ন কৰে। তাৰপিছত বাৰানসী চহৰতেই  চিকিৎসক হিচাবে সমাজৰ সেৱা কৰাৰ লগতে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ শিক্ষা দিবলৈ আৰম্ভ কৰে। এই সময়চোৱাতেই শুশ্রূতে চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ এখন অমূল্য গ্ৰন্থ "শুশ্ৰূত সংহিতা" ৰচনা কৰে। এই গ্রন্থখনক আধুনিক চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ অন্যতম পথ প্রদর্শক হিচাবে স্থান দিয়া হৈছে। গ্ৰন্থখনত  শুশ্রূতে ঔষধৰ বিৱৰণ, প্ৰয়োগবিধি আৰু শল্য চিকিৎসাৰ পদ্ধতি তথা অনুশীলনী সম্বন্ধে বিস্তাৰিত ভাবে ব্যাখ্যা কৰিছে। তদুপৰি শুশ্ৰূতে তেওঁৰ গ্ৰন্থ "শুশ্ৰূত সংহিতা"ত শল্য চিকিৎসাৰ পৰিকল্পনা, ৰোগীৰ যন্ত্ৰনা লাঘৱ কৰা উপায় আৰু ৰক্তক্ষৰণ বন্ধ কৰাৰ পদ্ধতি সম্পৰ্কেও বিশদ ভাবে বৰ্ণনা কৰিছে। 

প্রাচীন ভাৰতত চার্জাৰিক “শল্যতন্ত্র” বুলি কোৱা হৈছিল। ”শল্য” মানে  অস্ত্র বা যন্ত্র আৰু “তন্ত্র” মানে পদ্ধতি। সেয়ে শল্যতন্ত্ৰ হ'ল অস্ত্রৰ সহায়ত মানবদেহৰ ৰোগ নিৰাময়ৰ এটা ব্যৱস্থা। শুশ্রূতে প্রতিটো চার্জিকেল পদ্ধতিক কেইটামান ধাপত ভাগ কৰি লৈছিল। এইবোৰ হৈছে- 

১) Chedya (excision)- ছেদকৰণ বা কটা

২) Lekhya (sacrification)- সূক্ষ্ম ছেদন

৩) Vedya (puncturing)- ছিদ্রকৰণ

৪) Esya (exploration)- উন্মোচন

৫) Ahrya (extraction)- উৎপাতন

৬) Vsraya (evacuation)- উদ্ভাষণ

৭) Sivya (suturing)- চিলাই কৰা।

শুশ্রূতে কৰা অপাৰেচন বোৰৰ ভিতৰত Rhinoplasty আৰু চকুৰ Cataract operation উল্লেখযোগ্য। ৰাইনোপ্লাষ্টি  নাকৰ ৰোগ নিৰাময় আৰু সৌন্দর্য বৃদ্ধিৰ বাবে কৰা চার্জাৰি। বৰ্তমান ই প্লাষ্টিক চার্জাৰিৰ অন্তৰ্গত এক চাৰ্জাৰি। শুশ্রূত সংহিতাত বর্ণনা কৰা মতে শুশ্ৰূতৰ Rhinoplasty operation কৰাৰ পদ্ধতিৰ থুলমূল বিৱৰণ তলত উল্লেখ কৰা হ'ল-

নাকৰ যি অংশ শল্য চিকিৎসাৰ বাবে প্ৰয়োজন সেই অংশটো প্রথমে জুখি লৈ ঠাইখিনি পৰিষ্কাৰ কৰা হয়। তাৰপিছত বনৌষধ প্ৰয়োগ কৰি  বীজাণুৰ সংক্ৰমণ আগতীয়াকৈ বাধা দি ডিঙিৰ পৰা এটুকুৰা ছাল কাটি আনি নাকৰ নির্দিষ্ট অংশটো সঠিক ভাবে আবৃত কৰি লোৱা হয়। নাকত ছালৰ টুকুৰাটো সঠিকভাবে স্থাপন কৰিবলৈ চোকা অস্ত্ৰৰ সহায়ত নাকৰ ছাল অলপ  কাটি পেলোৱা হয়। তাৰপিছত ডিঙিৰ পৰা কাটি অনা ছাল নাকৰ নির্দিষ্ট স্থানত ৰাখি চিলাই কৰি দিয়া হয়। সংক্ৰমণৰ পৰা বাচিবলৈ তুলাৰে ক্ষতস্থান ভালদৰে মচি লৈ পুনৰ বনৌষধ প্ৰয়োগ কৰা হয়।

যিশুখ্ৰীষ্টৰ জন্মৰ প্ৰায় ১০০০ বছৰ আগত সংজ্ঞাহীন কৰা উন্নত পদ্ধতি আৰু যন্ত্ৰপাতি অবিহনে প্ৰাচীন ভাৰতত শুশ্ৰূতে কৰা এনে ধৰণৰ নাক আৰু চকুৰ চাৰ্জাৰি সঁচাকৈয়ে অবিশ্বাস্য। 

(ভাৰতত আজিৰ দিনটো ডাঃ বিধানচন্দ্র ৰায়ৰ জন্মদিনৰ লগত সংগতি ৰাখি চিকিৎসক দিৱস ৰূপে পালন কৰা হয়। উল্লেখযোগ্য যে ১ জুলাইত এই মনিষী জনাৰ মৃত্যুও হৈছিল। এই চিকিৎসক দিৱস উপলক্ষে সকলো সন্মানীয় চিকিৎসকলৈ শুভেচ্ছাৰে)